O‘ZBEKISTON TABIATI VA TABIIY BOYLIKLARINNG O‘RGANILISH TARIXI

=== Taqdimot 1 ===
O‘zbekiston tabiati va tabiiy boyliklarinng o‘rganilish tarixi
=== Taqdimot 2 ===
1. O‘zbekistonning geografik o‘rni va chegaralari, tabiati va tabiiy sharoitining o‘ziga xos xususiyatlari.
2. Qadimgi dunyo geografiyasida O‘zbekiston hududining o‘rganilganlik holati.
3. O‘zbekiston hududi tabiati haqidagi geografik tasavvurlarning o‘rta asrlarda rivojlanishi.
4. Geografik tasavvurlarning O‘zbekiston hududida mustamlaka, sho‘rolar davrida rivojlanishi.
5. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda geografiyaning taraqqiyoti.
REJA:
=== Taqdimot 3 ===
45 gr 31 m.
37 gr 11 m.
56 gr 00 m.
Sh.q.u
73 gr 10 m
Sh.q.u
1. O‘zbekistonning geografik o‘rni va chegaralari
=== Taqdimot 4 ===
Chegaralari
Umumiy chegara uzunligi 6221 km, shundan 137 km Afg‘oniston O‘zbekiston chegarasiga to‘g‘ri keladi.
O‘zbekistonning umumiy maydoni 448,9 ming km2 bo‘lib, Norvegiya, Finlandiya, Buyuk Britanya va Italiya kabi davlatlar hududidan katta. Belgiya, Gollandiya va Daniya kabi davlatlarning umumiy maydonidan ham 4 marta kattadir, Shvetsarya davlati hududidan 14 marta katta..
=== Taqdimot 5 ===
1. O‘zbekiston ichki o‘lka bo‘lib, Yevrosiyo materigining markazida, subtropik va mo‘tadil mintaqalarning cho‘l zonalarida, subtropik iqlimli O’rta dengiz bo‘yi mamlakatlari kengliklarida joylashgan.
2. O‘zbekiston hududi berk havzadan, ya’ni “oqimsiz o‘lkadan” iborat.
3. Yer yuzining o‘ziga xosligi O‘zbekiston hududi kelib chiqishi va yoshiga ko‘ra murakkab relyefga ega bo‘lib, u tekislik va botiqlardan, plato va qirlardan, adirlardan, o‘rtacha balandlikdagi tog‘lar va doimiy qor va muzliklar bilan qoplangan baland tog‘lardan iborat
Tabiiy geografik xususiyatlari
=== Taqdimot 6 ===
4. O‘zbekiston hududi o‘ziga xos gorizontal tabiiy zonalarning mavjudligi va ularga mos keladigan balandlik mintaqalarining rivojlanganligi bilan ajralib turadi.
5. O‘zbekiston hududining katta qismi tektonik faol va kuchli zilzila rayoni hisoblanadi. Qadimgi tog‘larning ko‘tarilayotganligi bilan ajralib turadi.
6. O‘zbekiston keskin tabiiy tafovutlar o‘lkasi. Hududining tarkib topishidan tortib, o‘simlik va hayvonot dunyosigacha, tabiatining barcha komponentlari respublika hududining turli qismlarida keskin farq qiladi.
=== Taqdimot 7 ===
Cancun night review
7. O‘zbekiston faqat gidrografik berk hudud bo‘lib qolmasdan ekologik sharoiti jihatidan ham berk hududdir. Hech qanday chiqindi respublikamizdan tashqariga chiqib ketmaydi. Bu xususiyat o‘lkada xo‘jalikning turli sohalarini rivojlantirishda albatta diqqat markazida turishi lozim.
8. O‘zbekiston jahon fani, madaniyati, ma’naviyatini rivojlantirishda katta hissa qo’shgan juda ko‘p allomalar vatanidir.
=== Taqdimot 8 ===
O‘zbekiston hududida madaniy hayot juda erta boshlanadi shu tufayli ibtidoiy odam yashagan manzilgohlarga boy bo‘lgan ko‘hna mamlakatlardan biridir. Paleolit miloddan oldingi 40000-12000 yillargacha mezolit 12000-5000 yil, neolit 5000-3000 yillarda davrlariga oid qadimiy odamlar yashagan makonlar Surxondaryoda (Teshiktosh) Farg‘ona vodiysida (Isfayramsoy, Xo‘jabaqirg‘onsoy, Sho‘rko‘l) Zarafshon vodiysida (Omonqo‘tan, Cho‘pon ota) Chirchiq-Oxangaron Xo‘jakent, Obirahmat va Quyi Amudaryoda ko‘p uchraydi.
2. Qadimgi dunyo geografiyasida O‘zbekiston hududining o‘rganilganlik holati
=== Taqdimot 9 ===
Neolit davrida ibtidoiy odamlar ovchilik, chorvachilik, katta sug‘orma dehqonchilik bilan ham shug‘ullanganlar. To‘g‘on, ariq zovurlar qurganlar. Buning uchun joylarning tabiiy sharoitlari haqida ma’lum darajada bilimga ega bo‘lganlar. Ibtidoiy jamiyatda sug‘orma dehqonchilik va chorvachilik rivojlanishi, mehnat qurollari takomillashgan, qurilishlar, zebu-ziynatlar uchun tog‘ jinslaridan foydalana boshlashgan. Antik davrda kishilik jamiyati rivojlanib borgan. Respublika hududida – Sug‘diyona, Zarafshon va Qashqadaryo vohalarida (Xorazm) Quyi Amudaryo (Baqtriya) Surxondaryoda vujudga kelgan.
=== Taqdimot 10 ===
O‘sha davrlarda to‘g‘onlar, ariqlar, korizlar, hovuzlar qazib olingan kon qoldiqlari Afrosiyob shahri xarobalari to‘la tasdiqlaydi. Lekin miloddan oldingi geografik ma’lumotlar deyarli saqlanmagan. Eronlar, yunonlar bosqinchilar tomonidan yo‘q qilingan. Ba’zi antik davr ma’lumotlari yunon olimi Geradodning “Tarix” asarida uchraydi. Unda Movorounnahr tabiati, relyefi, daryo, ko‘llari aholisi haqida ma’lumotlar berilgan. Kengroq ma’lumot milloddan oldin yashagan yunon va rim olimlari Kvint, Kursiy Ruf, Arrian, Ptolemiy asarida uchraydi. Sug‘diyona davlatining orografik xaritasi berilib unda Amudaryo-Oks, Sirdaryo-Yaksart, Zarafshon-Politement, deb ko‘rsatilgan
=== Taqdimot 11 ===
3. O‘zbekiston hududi tabiati haqidagi geografik tasavvurlarning o‘rta asrlarda rivojlanishi
Arab sayyohi va geografi ibn Xurdodbeh “Masofalar va mamlakatlar” kitobi asarida Turkiston tabiati, zamini, havosi cho‘l va daryolari, karvon yo‘llari haqida ma’lumotlar bergan.
Arab sayyohi ibn Rustadning geografiyaga oid asarida Quyi Amudaryo vohasi, deltasi, botqoq joylari, ko‘llar, Amudaryoni ko‘lga quyilishi Orolning janubiy sohillari, Ustyurt Chinklari haqida ma’lumotlar bor.
=== Taqdimot 12 ===
Amudaryo va Xorazm vohasi tog‘risida Abul Hasan, Ali Mas‘udiy yozib qoldirgan. Amudaryo tog‘lardan boshlanib Termiz yonidan o‘tib g‘arbga qarab ko‘lga quyilishni unga Sirdaryo ham quyilishi haqida, Arab sayyohi va geografi Abu Isxoq Istahriy “Iqlimlar kitobi” Turkiston haritasini bergan va Amudaryo va Sirdaryo Orolga quyilishini chizgan.
=== Taqdimot 13 ===
Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy 780-yilda Xivada tug‘ilib 850-yilda Bog‘dodda vafot etgan, matematik, astranom va geograf H.H.Hasanov IX-X asrlarni qamrab olgan Turkiston geografiya fanining tug‘Ilishini “M.M.Xorazmiy-Balxiy geografiya maktabi” davri deb atagan.
=== Taqdimot 14 ===
873
950
873
950
160 ta
Turkiston yaqinidagi Farobda tug‘ilgan.
Damashqda vafot etgan.
Abu Nasir Farobiy-sharq arastusi
=== Taqdimot 15 ===
ABU RAYXON BERUNIY 973-1048 YIL
Astronomiya, fizika, matematika, geografiya, iqlimshunoslik, umumiy gealogiya, botanika, tarix, adabiyot fanlari rivojlanishiga hissa qo‘shgan 150 dan ortiq asar yozgan. “Hindiston”, “Geodezya”, “Kartografiya”, “Mineralogiya”, “Osariboqiya”, “At-Tafhim”, “Saydona”, “Qonun Masudiy”
=== Taqdimot 16 ===
Abu Ali Ibn Sino 980-1037
280 dan ortiq asar yozgan 30 dan ortiq tabiiy fanlarga bag‘ishlangan. Yirik relyef shakllari hisoblangan tekislik, botiq, tog‘larning vujudga kelishi tashqi va ichki kuchlarga bog‘liqligi haqida fikr yuritadi. Minerallarni 4 guruhga tosh, metall, yonuvchi jinslar va tuzlarga bo‘ladi.
=== Taqdimot 17 ===
Ahmad Farg‘oniy IX asr boshida 861 yil
Farg‘onalik buyuk astronom sayyoh, geograf. U butun umrini Bog‘doddagi “Donalar uyida” o‘tkazgan. “Astronomiyaga kirish”, Mazhol an-hujum asarida yer shar shaklidaligini dallilar bilan isbotlagan.
Daryo suvini o‘lchaydigan asbob “Miqyosi Jadad” ni ixtiro qilgan. Shu asarida Turkiston geografiyasiga oid ma’lumotlar, geografik koordinatalarni jadval tariqasida bergan.
=== Taqdimot 18 ===
Temuriylar davrida Movaraunnahr ilm-fan ravnaqiga e‘tibor berildi
“Fanlar Akademiyasi” tashkil etilgan.
Abdurazzoq Samarqandiy
Mirzo Ulug‘bek
Ali Qushchi
2
3
1
Z.M.Bobur
“Tarixi arba ulus”
“Zichi Ko‘ragoniy”
4
=== Taqdimot 19 ===
Ali Qushchi
O‘z davri Ptolomeyi yetishib chiqqan Eron, Turkiyada geografik kuzatishlar olib borib yer yoyi 10 uzunligini aniqlagan. Ekvator, uzunligini o‘lchagan, quyosh va oy tutilish sabablarini ilmiy isbotlab bergan
=== Taqdimot 20 ===
4. Geografik tasavvurlarning O‘zbekiston hududida mustamlaka, sho‘rolar davrida rivojlanishi
1860-1870-yillarda Qo‘qon, Buxoro, 1873-yil Xiva xonligining Rossiya tomonidan bosib olinishi, o‘lka tabiati va resurslarini keng ko‘lamda o‘rganishga sharoit yaratadi va kompleks ekspeditsiyalar uyushtirildi. Bu davrda geografiyaning eng muhim qonuniyatlari aniqlandi, tabiiy sharoitiga baho berish, tabiiy boyliklarni izlab topish, mukammal geografik, geologik, geobotanik xaritalar tuzish, plan olish yuzasidan katta ishlar amalga oshirildi.
=== Taqdimot 21 ===
O‘lkadagi tabiiy boyliklar qidirib topish maqsadida
A.F.Middendorf
A.P.Fedchenko
L.S.Berg
A.V.Obruchev
I.F.Mushketov
ekspeditsiyalar tashkil etilgan.
=== Taqdimot 22 ===
O‘zbekiston geologik, gidromorfologik, qazilma boyliklari o‘rganishda
I.P.Gerosimov
I.Hamraboev
G‘.O.Mavlonov
O.Akromho‘jaev
M.Mamatqulov
H.M.Abdullaev
K.K.Makarov
I.V.Mushketov
N.A.Seversov
=== Taqdimot 23 ===
I.V.Mushketov Turkistonning berk havzadan iborat oziga xos tabiiy o‘lkaligi, tabiiy chegaralarini asoslab, orografik sxemasini yaratadi. A.Seversov tog‘li rayonlarining o‘ziga xos balandlik mintaqalarga ega ekanligini isbot qiladi.1911-1915-yillarda S.S.Neustreev boshchiligida Farg‘ona vodiysi, A.Dimo boshchiligida Mirzacho‘l, Qarshi, Quyi Amudaryo tuproqlari o‘rganildi, L.S.Berg “Orol dengizi ekspeditsiyalarining natijalari” nomli asar yozadi
=== Taqdimot 24 ===
Ekologik-geografik
Qiyosiy-geografik
Regional-landshaftshunoslik
T. Abdullayeva
H. Hasanov
O. A. Mo‘minov
M. Nabixonov
P. Musayev
Z.M.Akramov
Sho‘rolar davrida O‘zbekiston tabiatini o‘rganish:
=== Taqdimot 25 ===
A.N.Dimo
R.I.Abolin
A.Rasulov
M.Orifxonova
D.N.Kashkorov
H.Abdullaev
T.Z.Zohidov
K.Z.Zokirov
M.Q.Qoriyev
N.D.Dolimov
=== Taqdimot 26 ===
E‘TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating!