LAD. MAJOR LADI VA TONALLIKLARI

LAD. MAJOR LADI VA TONALLIKLARI

Lad, Major ladi va tonalliklari

Lad — bu musiqiy tovushlarning turg‘un va noturg‘un munosabatlariga asoslangan tizimdir. U kuy tuzilishida asosiy rol o‘ynaydi, musiqaning hissiy ifodasini va barqarorlik darajasini belgilaydi. Ushbu maqolada lad tovushqatori, major va minor ladi hamda ularning tonalliklari haqida batafsil tushuncha beriladi.

1. Lad tovushqatori

Lad — kuy yangrashida quloq ilg‘aydigan turg‘un va noturg‘un tovushlarning o‘zaro munosabat tizimi. Turg‘un tovushlar (I, III, V pog‘onalar) — kuyda barqarorlikni ifodalaydi. Noturg‘un tovushlar (II, IV, VI, VII pog‘onalar) esa harakat va intilish holatini yaratadi.

Asosiy tushunchalar:

• Tovushqator — pog‘onalarning balandlik bo‘yicha izchil joylashuvi.
• Lad — turg‘un va noturg‘un tovushlarning o‘zaro munosabati.
• Funksiya — laddagi har bir tovushning roli va xarakteri.
• Pog‘ona — muayyan lad tizimiga tegishli tovush.

2. Major va Minor turlari

Ladlar asosan ikki turga bo‘linadi: Major (dur) va Minor (moll).

Noturg‘un tovushlarning turg‘un tovushlarga intilishi tortilish deyiladi. Bu harakat kuyda barqarorlik va rivojlanish hissini yaratadi.

3. Ladlarning tarixiy rivojlanishi

Major va minor ladlar tarix davomida o‘zaro ta’sirda bo‘lgan. Ularning rivojlanishi natijasida musiqa amaliyotida quyidagi turlar shakllangan:

• Tabiiy (natural) — tovushqator o‘z holicha yangraydi.
• Garmonik — ayrim pog‘onalar o‘zgartiriladi (ko‘tariladi yoki pasaytiriladi) va natijada garmoniya kuchayadi.
• Melodik — kuy harakatiga moslab pog‘onalar har xil yo‘nalishda o‘zgaradi (ko‘tariladi yoki tushiriladi).

4. Major tonalliklari

Major tonalliklari quyidagi turlarga bo‘linadi:

• Tabiiy dur — o‘zgarishsiz shaklda;
• Garmonik dur — VI pog‘ona pasayadi;
• Melodik dur — VI va VII pog‘onalar pasayadi.

Diyezli Major tonalliklar: fa, do, sol, re, lya, mi, si.

Bemolli Major tonalliklar: si, mi, lya, re, sol, do, fa.

5. Minor tonalliklari

• Tabiiy moll — oddiy shaklda yangraydi;
• Garmonik moll — VII pog‘ona ko‘tariladi;
• Melodik moll — VI va VII pog‘onalar ko‘tariladi.

Minor tonalliklar ham xuddi major singari diyezli va bemolli shakllarda ifodalanadi.

6. Tonalliklar tizimi

Tonal markaz — bu kuy asoslangan tonika tovushi. Barcha major va minor tonalliklar tonika atrofida quriladi.

Tonalliklarning o‘zaro joylashuvi “kvinta davrasi” orqali tasvirlanadi — bu davrada har bir keyingi tonallik avvalgisidan kvinta (besh pog‘ona) masofada joylashadi.

7. Major va Minor tonalliklar orasidagi bog‘liqlik

• Parallel tonalliklar — bir xil kalit belgilariga ega (masalan, Do major va La minor).
• Nomdosh tonalliklar — umumiy tonika tovushiga ega (masalan, Do major va Do minor).
• Engarmonik teng tonalliklar — balandligi bir xil, lekin yozilishi turlicha (masalan, Gis-dur = As-dur).

Xulosa

Lad, major va minor tushunchalari musiqaning asosi hisoblanadi. Ular orqali kuyda barqarorlik, hissiyot va harakat ifodalanadi. Tonallik esa musiqaning markazini, asosiy ohangini belgilaydi. Ushbu bilimlar musiqani tahlil qilish va ijro etishda muhim ahamiyatga ega.

=== Taqdimot 1 ===
Lad. Major ladi va tonalliklari
=== Taqdimot 2 ===
03
01
02
04
Reja:
Lad tovushqatori.
Major va minor turlari.
Major tonalliklari.
Minor tonalliklari.
=== Taqdimot 3 ===
Lad tovushqatori
01
=== Taqdimot 4 ===
Turg‘unlik va noturg‘unlik
Turg‘un
Noturg‘un
II, IV, VI, VII
I, III, V
=== Taqdimot 5 ===
lad
Kuy yangrashida odam qulog‘i ilgari intiladigan, kеlgusi harakatga undaydigan, noturg‘unlik holatini yaratadigan tovushlarni va o‘ziga tortib turadigan, harakatni to‘xtatadigan, tayanchsimon, turg‘unlik holatni yuzaga kеltiradigan tovushlarni farqlab oladi. Turg‘un va noturg‘un tovushlarning o‘zaro munosabati tizimi lad deyiladi.
=== Taqdimot 6 ===
funksiya
pog‘ona
muayyan lad tizimiga tеgishli tovushlar.
laddagi har bir tovushning roli va harakatining xaraktеri.
tovushqator
pog‘onalarning balandlik bo‘yicha izchil joylashuvi
Asosiy tushunchalar
=== Taqdimot 7 ===
Lad pog‘onalari
=== Taqdimot 8 ===
Lad tovushqatorini pog‘onalari orasidagi ton va yarim tonlarning muayyan ketma-ketligi tovushqatorning tuzilishi (strukturasi) deb ataladi.
=== Taqdimot 9 ===
Major va minor
DUR
MOLL
Major
Minor
tonikadan III pog‘onagacha 1,5 ton
tonikadan III pog‘onagacha 2 ton
=== Taqdimot 10 ===
Major va minor turlari
02
=== Taqdimot 11 ===
b
=== Taqdimot 12 ===
Noturg‘un tovushning turg‘un tovushga intilishi tovushning tortilishi dеb aytiladi.
VII I II III IV V VI
=== Taqdimot 13 ===
Major va minor ladlarining tarixiy rivojlanishi ularning doimiy o‘zaro ta‘sirida, bir biriga yaqinlashish harakatida o‘tgan. Natijada, musiqa amaliyotida asta-sеkin ladlarning uch xili shakllanib chiqdi.
=== Taqdimot 14 ===
Major tonalliklari
03
=== Taqdimot 15 ===
Tabiiy dur
Garmonik dur
VI pasayadi
Tabiiy moll
Garmonik moll
VII ko‘tariladi
Melodik dur
VI va VII pasayadi
Melodik moll
VII va VI ko‘tariladi
=== Taqdimot 16 ===
Diyezli Major tonalliklari
=== Taqdimot 17 ===
bemolli Major tonalliklari
=== Taqdimot 18 ===
Diyezlar: fa do sol re lya mi si
Bemollar: si mi lya re sol do fa
=== Taqdimot 19 ===
=== Taqdimot 20 ===
Minor tonalliklari
04
=== Taqdimot 21 ===
Diyezli Minor tonalliklari
=== Taqdimot 22 ===
bemolli Minor tonalliklari
=== Taqdimot 23 ===
Tonalliklarning kvinta bo‘yicha joylashuvi davra shaklida ham tasvirlanadi. Bunga “kvinta davrasi” dеb nom bеrilgan.
=== Taqdimot 24 ===
Bir xil kalit bеlgilariga ega major va minor tonalliklar.
Umumiy tonika tovushiga ega bo‘lgan major va minor tonalliklarga aytiladi.
Balandligi bir xil, yozilishi va nomi turlicha bo‘lgan tonalliklar.
parallel
nomdosh
engarmonik teng tonalliklar
=== Taqdimot 25 ===
E’tiboringiz uchun rahmat!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!

🎵 “Lad, Major ladi va tonalliklari” mavzusidagi taqdimotni Slaydchi.uz saytida tomosha qiling.

Slaydchi.uz — musiqa nazariyasi, solfedjio va san’at ta’limiga oid interaktiv taqdimotlar platformasi.

Boshqa musiqa nazariyasi mavzulari uchun: slaydchi.uz