INKLYUZIV TA’LIM JARAYONIDA MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA LOGOPEDIK ISHLARNI REJALASHTIRISH

INKLYUZIV TA’LIM JARAYONIDA MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA LOGOPEDIK ISHLARNI REJALASHTIRISH

Inklyuziv ta’lim jarayonida maktabgacha ta’lim tashkilotlarida logopedik ishlarni rejalashtirish

Inklyuziv ta’lim jarayonida maktabgacha ta’lim tashkilotlarida logopedik ishlar bolalarda nutq nuqsonlarini aniqlash, bartaraf etish hamda ularning to‘liq rivojlanishiga ko‘maklashuvchi muhim pedagogik yo‘nalishdir. Logoped faoliyati bolaning nutqiy, psixologik va ijtimoiy moslashuvini ta’minlash orqali uni keyingi bosqichdagi ta’limga tayyorlaydi.

1. Logopedning bilim va kasbiy malakasi

Inklyuziv ta’lim tizimidagi logoped umumnazariy va maxsus ixtisosli bilimlarga ega bo‘lishi shart. U:

• nutq buzilishlarini aniqlash va ularni tuzatish metodikasini biladi;
• nutqning rivojlanishidagi tipologik xususiyatlarni tahlil qiladi;
• psixologik-pedagogik ta’sir usullarini qo‘llay oladi;
• profilaktika ishlarini tashkil etadi.

Logoped bola ruhiyati, oliy nerv faoliyati va aqliy rivojlanish jarayonini chuqur tushunishi, ularni pedagogik vositalar bilan korreksiya qila olishi zarur.

2. Logopedning shaxsiy sifatlari

Logoped o‘z kasbini sevuvchi, kuzatuvchan, ijodkor va bolalarga mehr bilan yondashuvchi bo‘lishi kerak. U quyidagi sifatlarni o‘zida mujassam etadi:

• kasbiga muhabbat va mas’uliyatlilik;
• bolalarni sevish, sabr-toqat;
• pedagogik kuzatuvchanlik va ijodiy tafakkur;
• samimiylik, kamtarlik va qat’iyatlilik.

3. Logopedik ishlarning asosiy yo‘nalishlari

Logoped quyidagi faoliyatlarni olib boradi:

• nutq buzilishlarini erta aniqlash va tahlil qilish;
• alaliya, afaziya, rinolaliya, dizartriya, duduqlanish kabi buzilishlar ustida korreksion mashg‘ulotlar tashkil etish;
• bolaning psixik, ruhiy va jismoniy sog‘lig‘ini muhofaza qilish;
• nutqni rivojlantirishga doir metodikalar ishlab chiqish.

4. Nutq buzilishlari turlari

• Alaliya — bosh miya nutq zonalarining zararlanishi natijasida nutqning rivojlanmasligi;
• Afaziya — miyaning shikastlanishi oqibatida nutqning to‘liq yoki qisman yo‘qolishi;
• Rinolaliya — nutq apparati nuqsoni sababli tovush tembri va talaffuzning buzilishi;
• Dizartriya — nutq apparatining innervatsiya buzilishi;
• Duduqlanish — nutq apparati mushaklarining spazmi natijasida nutq sur’atining buzilishi.

5. Ish hujjatlari va rejalashtirish

Maktabgacha ta’lim agentligining 2023-yil 28-avgustdagi 99-sonli buyrug‘iga ko‘ra, logopedlar 2023–2024 o‘quv yilidan boshlab quyidagi hujjatlarni yuritadi:

• Defektologning yillik ish rejasi va hisobotlari;
• Bolalarning nutq xaritasi va ro‘yxat daftari;
• Individual ta’lim yo‘nalishlari va yakka mashg‘ulot rejalari;
• “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi asosidagi metodik qo‘llanmalar.

6. Korreksion ta’limning asosiy yo‘nalishlari

Logopedik mashg‘ulotlar nutq va motorika rivojini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan:

• artikulyatsion va mimik mashqlar orqali nutq organlarini rivojlantirish;
• tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishni shakllantirish;
• leksik va grammatik nutq ustida ishlash;
• nutqning ovoz madaniyatini o‘stirish.

7. Mashg‘ulotlar shakli va davomiyligi

Mashg‘ulotlar quyidagi shakllarda olib boriladi:

• Yakka mashg‘ulotlar: 15–20 daqiqa davom etadi, nutq nuqsonini tuzatish va hissiy aloqa o‘rnatish maqsadida;
• Guruhli mashg‘ulotlar: 4–6 nafar bola bilan 30 daqiqagacha, nutqiy muloqotni rivojlantirish uchun;
• Frontal mashg‘ulotlar: 10–30 daqiqa, umumiy nutq ko‘nikmalarini mustahkamlash uchun.

8. Defektolog va logopedning huquq va majburiyatlari

Defektolog va logopedlar:

• o‘z malakasini har 3 yilda oshirib boradi;
• pedagogik jarayonni kuzatadi va metodik maslahatlar beradi;
• ota-onalar bilan muntazam ishlaydi;
• haftasiga 24 soatlik ish jadvali asosida faoliyat yuritadi;
• mehnat ta’tili — 48 ish kuni.

9. Defektolog kabinetining jihozlanishi

Logopedik kabinet zamonaviy talablarga javob beruvchi texnik vositalar bilan ta’minlanadi:

• tosh oyna, kichik stollar va o‘tirgichlar, ko‘zgular;
• didaktik materiallar, ko‘rgazmali qurollar, kitob javonlari;
• magnitofon, kompyuter, sensor o‘yinlar, yoritgichlar;
• nutq tekshiruv albomlari, eshitish apparatlari;
• qo‘l yuvish vositalari, sochiqlar, sanitariya sharoitlari.

10. Xulosa

Inklyuziv ta’lim sharoitida logopedik ishlarni rejalashtirish — bu bolalarning nutqiy, jismoniy va psixologik rivojlanishiga ta’sir etuvchi eng muhim jarayondir. Malakali logoped va defektologlarning samarali faoliyati natijasida bolalarda nutqiy muloqot, ijtimoiy faollik va o‘z-o‘zini anglash ko‘nikmalari rivojlanadi.

“Har bir bola to‘g‘ri talaffuz, ravon nutq va ishonchli muloqot orqali o‘z ovozini topadi — logoped esa unga bu yo‘lda yo‘lboshchi bo‘ladi.”

=== Taqdimot 1 ===
INKLYUZIV TA’LIM JARAYONIDA MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA LOGOPEDIK ISHLARNI REJALASHTIRISH
=== Taqdimot 2 ===
Reja:
=== Taqdimot 3 ===
Inklyuziv ta’lim jarayonida maktabgacha ta’lim tashkilotlarida logoped umumnazariy va maxsus ixtisosli bilimlar tizimini egallashi, bu bilimlarning majmui va kengligi unda nuqsonli rivojlanishning tipologiya va tarkibi, nutqiy nomukammallikning oldini olish va uni bartaraf etish usullari haqidagi, ruhiy-pedagogik ta’sir etish metodlari to‘g‘risidagi tasavvurlarni shakllantiradi.
01
=== Taqdimot 4 ===
Logoped qanday xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak?
Logoped nutq buzilishlarini payqab olishi, ularni tuzatish va bartaraf etish usul hamda metodlarini egallagan bo‘lishi, profilaktik ishlarni yo‘lga qo‘yishi, nutqi zaiflashgan bolalarni ona tili bo‘yicha o‘qitishning maxsus metodlarini qo‘llay olishi;
G‘ayritabiiy nutqli bolalarning muhim psixik xususiyatlarini bilishi, ularni tarbiyalash usul hamda metodlarini egallagan bo‘lishi, oliy miya qobig‘i faoliyatini tuzatish va rivojlantirish uslublarini qo‘llay olishi kerak.
=== Taqdimot 5 ===
kasbiga qiziqish; bolalarni sevish;
Logoped quyidagi asosiy sifatlarni o‘zida namoyon etadi:
01
03
pedagogik ijodiy xayol va kuzatuvchanlik;
02
o‘ziga va atrofdagilarga talabchanlik;
04
samimiylik, kamtarlik, mas’uliyatlilik, so‘zda va amalda qat’iylik va izchillik.
=== Taqdimot 6 ===
Logoped ilg‘or tajribalarni umumlashtirib bolalarning nutqini tuzatishning eng yaxshi vositalari bo‘yicha izlanish olib borishi kerak: o‘quv-bilish (adabiyotlar bilan ishlash, bolani kuzatish, pedagogik jarayonni modellashtirish, tuzatish-tarbiyalash orqali ta’sir etishning samarali yo‘llarini tanlash va boshqalar);
– o‘quv-tashkiliy ishlar (muqobil va kalendar rejalashtirish, o‘quv-pedagogik ishlar (har bir voqeani tahlil qilish, tuzatishning aynan bir xil vositalarini tanlash va hokazo).
=== Taqdimot 7 ===
Bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘i uchun g‘amxo‘rlik qilish.
Bolalardagi nutq nuqsonlarini bartarf etishda logoped ish faoliyati:
Bola shaxsini shakllantirish, bilimga qiziqishini rivojlantirishdir.
Bolalar hayotini muhofaza qilish va sog‘lig‘ini mustahkamlashga doimo g‘amxo‘rlik qilishdir.
=== Taqdimot 8 ===
Alaliya – bosh miya qobig‘idagi nutq zonalarining bolaning ona qornidagi yoki ilk rivojlanish davrida organ shikastlanishi natijasida nutqning yo‘q bo‘lishi yoki rivojlanmay qolishi.
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida alaliya, bolalar afaziyasi, rinolaliya, dizartriya, duduqlanish nutq buzilishlariga ega bo‘lgan bolalar ta’lim tarbiya olmoqdalar:
Afaziya – bosh miyaning muayyan joyi shikastlanishi bilan bog‘liq holda nutqning to‘liq yoki qisman yo‘qolishi.
=== Taqdimot 9 ===
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida alaliya, bolalar afaziyasi, rinolaliya, dizartriya, duduqlanish nutq buzilishlariga ega bo‘lgan bolalar ta’lim tarbiya olmoqdalar.
Rinolaliya – tovush tembri va talaffuzining nutq apparatidagi anatomik-fiziologik nuqsonlar bilan bog‘liq holdagi buzilishdir.
=== Taqdimot 10 ===
Duduqlanish – nutq apparati mushaklarining va ixtiyoriy pay tortishish natijasida sur’at-ohangning buzilishidir.
Dizartriya – nutq apparati innervatsiyasining organik buzilishi sababli nutqning talaffuz tomonidan buzilishidir.
=== Taqdimot 11 ===
Maktabgacha taʼlim tashkilotlari pedagoglarining ish hujjatlarini tasdiqlash toʻgʻrisida
Maktabgacha taʼlim agentligining 2023-yil
28-avgustdagi 99-sonli buyrug‘i.
Tasdiqlanayotgan pedagoglarining ish hujjatlari maktabgacha taʼlim tashkilotlarida 2023-2024-oʻquv yilidan boshlab yuritiladi.
=== Taqdimot 12 ===
9 – Davlat maktabgacha taʼlim tashkiloti (Umumiy tur) defektologi.
Davlat maktabgacha taʼlim tashkiloti defektologining ish hujjatlari
9-01. “Ilk qadam” Davlat oʻquv dasturi va metodik qoʻllanmalar.
9-03. Defektologning bolalarni roʻyxatga olish va roʻyxatdan chiqarish, mashgʻulotga qatnovini qayd etish kitobi
9-04. Bolaning nutq xaritasi.
9-02. Defektologning ish rejasi (Ish jurnali). Yillik hisobot.
9-05. Bolalar bilan yakka tartibda ishlash rejasi.
=== Taqdimot 13 ===
12-Koʻp tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha taʼlim tashkiloti va qoʻshma turdagi maktabgacha taʼlim tashkiloti defektologi yuritadigan hujjatlar:
12-01 “Ilk qadam” Davlat oʻquv dasturi. 2-7 yoshli alohida ehtiyojli bolalar uchun moslashtirilgan oʻquv dasturi va metodik qoʻllanmalar. Yangilar bilan almashtirilgandan soʻng 27b –modda.
=== Taqdimot 14 ===
12-02 Yillik va istiqbol ish rejasi. Yillik hisobot. 5 yil 210-modda 12-03 Tarbiyachi bilan hamkorlik ish rejasi 3 yil 171-modda.12-04 Bolaning individual ta’lim yo‘nalishi 3 yil 697-modda.12-05 Bolalar bilan yakka tartibda ishlash rejasi zarurat qolmaguncha 172-modda.12-06 Bolaning yakka tartibdagi uy vazifasi daftari 1 yil zarurat qolmaguncha.
=== Taqdimot 15 ===
13,5% da
nogironlikning ma’lum bir shakli;
3,5 % da
nogironlikning og‘ir shakliga ega shaxslar mavjud.
Uch va undan yuqori yoshdagi jami aholining
=== Taqdimot 16 ===
Mashg‘ulotlar jadvali 5 kunlik ish kuniga mo‘ljallab tuzilib, defektolog va tarbiyachilar tomonidan nutq o‘stirish, tevarak atrof bilan tanishtirish, badiiy adabiyot bilan tanishtirish, matematika, to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatish, tasviriy faoliyat bilan tanishtirish, qurish-yasash, mehnat, jismoniy tarbiya, o‘yin mashg‘ulotlari olib boriladi.
=== Taqdimot 17 ===
Korreksion ta’lim – tarbiya ishlariga kompleks ishning asosiy yo‘nalishlari:
=== Taqdimot 18 ===
Umumiy, mayda, artikulyatsion, mimik motorikalarni rivojlantirish.
Tovushlarni to‘g‘ri talaffuzini shakllantirish.
Nutqning leksik va grammatik va bog‘langan nutq ustida ishlash.
Nutqning ovoz madaniyati ustida ishlash (fonemik eshitish va idrokni rivojlantirish).
=== Taqdimot 19 ===
Yakka mashg‘ulotlarning asosiy maqsadi:
Nutqda tovushlar talaffuzining buzilishlari, dislaliya, dizartiya va boshqalarga xos bo‘lgan artikulyatsion mashqlar to‘plamini tanlash va undan foydalanish;
Yakka mashg‘ulotlarda logoped tomonidan bola bilan hissiy aloqani o‘rnatish, ovozli nutqning sifatini nazorat qilishni faollashtirish, nutq nuqsonini tuzatish, nevrotik reaksiyalarni yumshatish.
=== Taqdimot 20 ===
Jamoa bilan ishlash ko‘nikmalarini tarbiyalash, mashg‘ulotlarda bolalar o‘z tengdoshlarining nutqiy jumlalarining sifatini yetarlicha baholashni o‘rganishlari kerak.
Guruhli mashg‘ulotlar ochiq tizim bo‘lib, bunda logoped ixtiyori bilan tovushlar talaffuzidagi kamchiliklarni bartaraf etishda maktabgacha yoshdagi bolalarning yutuqlari dinamikasiga bog‘liq.
Guruhli mashg‘ulotlarning asosiy maqsadi:
=== Taqdimot 21 ===
– bola og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan aloqa vositalaridan yetarlicha foydalanadi: ona tilining barcha tovushlarini lingvistik normaga muvofiq, to‘g‘ri talaffuz eta oladi, nutq davomida to‘g‘ri nafas olishni, nutq ritmini va intonatsiyani amalga oshira oladi;
Dastur bo‘yicha nutqida nuqsoni bo‘lgan bolalarda korreksion-logopedik ishlarni olib borish:
=== Taqdimot 22 ===
– bola aloqa vositalariga va o‘zaro ta’sir qilish usullariga ega, kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga qarab muloqot tarzini o‘zgartira oladi: nutqning turli qismlari, so‘zlar ma’nosining o‘ziga xos xususiyatlarini, so‘z va iboralarning ko‘chma ma’nosi bilan bog‘liq yangi so‘zlarni o‘rganadi. Yangi so‘zlarni shakllantiradi, so‘zlarni ko‘plik, birlik, zamonda (hozirgi zamon, o‘tgan zamon, kelasi zamon) nutqda qo‘llaydi.
=== Taqdimot 23 ===
Defektolog korrektsion-pedagogik ishiga tarbiyalanuvchilarni rivojlanishidagi kamchiliklarini bola qabul qilgan kunidan boshlab 15 kun tekshiruvdan o‘tkazadi va 15 maydan 30 maygacha olib borilgan korrektsion-pedagogik ish natijalarini tahlil qilishni amalga oshiradi.
Bolalarning kamchiliklari bo‘yicha rivojlantirish ishlari hafta davomida reja asosida olib boriladi. Mashg‘ulotlar asosan frontal, kichik guruhli, yakka tarzda tashkil etiladi. Ish soatining 4 soat vaqti faqat bolalar bilan korrektsion-pedagogik ish olib borishga yo‘naltiriladi.
=== Taqdimot 24 ===
Lavozim majburiyatlari (surdopedagog, tiflopedagog, oligofrenopedagog, logoped)
=== Taqdimot 25 ===
Frontal mashg‘ulotlar bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda 10 daqiqadan 30 daqiqagacha davom etadi. Yoshi, tashxisining bir xilligiga ko‘ra bolalar kichik guruhchali mashg‘ulotlarga jalb etiladi.
Yakka mashg‘ulotlar har kuni har bir bola bilan 15-20 daqiqadan kam bo‘lmagan davomiylikda olib boriladi. Kuniga 4-5 ta bola bilan yakka tartibda korrektsion pedagogik ish olib boriladi.
=== Taqdimot 26 ===
Muassasa pedagoglari bilan hamkorlikda ishlab, mashg‘ulotlar davomida birgalikda faoliyat yuritadilar. Pedagogik jarayonni kuzatadi.Rivojlanishida kamchilik bo‘lgan bolalar ota-onalariga, pedagogik xodimlarga korrektsion-pedagogik usullarni qo‘llash bo‘yicha maslahatlar beradi. Haftada bir marotaba mudira bilan kelishilgan holda ota-onalar bilan muloqotda bo‘lish uchun kunning ikkinchi yarmigacha ishlash tavsiya etiladi (belgilangan haftalik soatdan kelib chiqqan holda)
=== Taqdimot 27 ===
Logoped zaruriy hujjatlarni belgilangan tartibda yuritadi.O‘zining umumiy madaniyati shakllanishi, kasbga oid dasturlarni ongli ravishda tanlashi va uni amalda tatbiq etishga intiladi.Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo‘yilgan Davlat talablari doirasida zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda korrektsion-pedagogik ish usullarini qo‘llab, ta’lim jarayonini tashkil etadi.
=== Taqdimot 28 ===
Bolalardagi kamchiligi (eshitishi, ko‘rishi, nutqi, intelekti) ni e’tiborga olgan holda maxsus tayyorlangan dastur asosida o‘z faoliyatini olib boradi.
Mutaxassislik bo‘yicha har 3 yilda muntazam ravishda o‘z malakasini oshirib boradi.
Tuman, shahar miqyosida metodik uyushmalari faoliyatida qatnashib, ish tajriba almashadi.
Ta’lim muassasasi rahbari tomonidan tasdiqlangan haftasiga 24 soatdan iborat ish tartibiga binoan faoliyat yuritadi.
Ota-onalar yoki ularni o‘rnini bosuvchilar bilan hamkorlikda ish olib boradi.
=== Taqdimot 29 ===
Defektolog huquqlari: (surdopedagog, tiflopedagog, oligofrenopedagog, logoped)
O‘zbekiston Respublikasining qonunlari bilan belgilan­gan barcha imtiyozlardan foydalanish.
Muassasa tadbirlarida ishtirok etish va ta’lim jarayonining turli bos­qichlarini kuzatish.
O‘z malakasini muntazam oshirish.
Pedagog xodimlar attestatsiya tartibiga binoan davriy attestatsiyadan o‘tish.
Mehnat ta’tiliga 48 ish kuni hisobidan chiqish.
=== Taqdimot 30 ===
Defektolog kabinetining jihozlanishi:
kichik guruhda ishlash uchun bolalar soniga yetarli o‘rindiq va stollar (4-5 bola uchun);
metodik adabiyot, didaktik material, ko‘rgazmali qurollarni saqlash uchun kitob javonlari;
deraza yonida o‘rnatilgan 50×100 sm kattalikdagi tosh oyna kichik guruhda ishlash uchun bolalar soniga yetadigan 9×12 sm katta­likdagi oynachalar;
tosh oyna oldida 2-3 nafar bola bilan yakka tartibda ishlash uchun kichik stol va o‘tirgichlar;
logopedik zondlar to‘plami, ularni tozalashga mo‘ljallangan maxsus zararsizlantiruvchi suyuqlik;
=== Taqdimot 31 ===
texnik vositalar (magnitofon, videopleer, kompyuter);
eshitish apparatlari (eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar uchun);
sensor rivojlantiruvchi o‘yinlar;
yoritgichlar (ko‘zida kamchiligi bo‘lgan bolalar uchun) rasm chizish uchun maxsus moslama (molbert), rasm va illyustratsiyalarni tomosha qilish uchun stol usti moslamasi (ko‘zi
ojiz bolalar bilan ishlash uchun);xarflar devoriy kassasi;
=== Taqdimot 32 ===
bolalarni tekshirish uchun zaruriy ko‘rgazma va didaktik materiallar;
tekshirish albomlari va jihozlar;
ta’limiy o‘yin va jihozlar majmui;
metodik adabiyotlar;
ota-onalar uchun mavzuli buklamlar, axborot va tavsiya ko‘rgazmalari;
qo‘l yuvish uchun zaruriy sharoit;
sochiq, sovun va dastro‘mollar;
defektolog kabinetining pasporti.
=== Taqdimot 33 ===
Defektolog bolalar sog‘ligi, texnika va hayot xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomalarni bilishi, mehnat hamda ishlab chiqarish tartibiga qat’iy amal qilishi shart.
Mehnatning xavfsiz usullarini o‘rganish va takomillashtirib borish.
Ish vaqtida baxtsiz hodisalarni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan kamchiliklarni tezda bartaraf etilishiga erishish.
Elektr uskunalaridan to‘g‘ri foydalanish, yo‘l harakati xavfsizligi qoidalari va sanitariya hamda shaxsiy gigiyena me’yorlariga rioya etish.
=== Taqdimot 34 ===
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!

📘 “Inklyuziv ta’lim jarayonida maktabgacha ta’lim tashkilotlarida logopedik ishlarni rejalashtirish” taqdimotini yuklab oling — Slaydchi.uz saytidan.

Slaydchi.uz — defektolog, logoped, tiflopedagog va inklyuziv ta’lim mutaxassislari uchun metodik taqdimotlar manbasi.