AXLOQIY ONG TASHXISI

=== Taqdimot 1 ===
Axloqiy ong tashxisi
=== Taqdimot 2 ===
Axloqiy ong tashxisi (diagnostics of moral consciousness) axloqiy qarashlar, tamoyillar va qadriyatlarning shaxs ongida qanday shakllanishini va ular orqali shaxsning axloqiy qarorlar qabul qilishini o‘rganishga qaratilgan jarayondir. Bu mavzu haqida taqdimot tayyorlash uchun quyidagi asosiy yo‘nalishlarni ko‘rib chiqishingiz mumkin:
=== Taqdimot 3 ===
1. Axloqiy ongning tushunchasi:
Venus has a beautiful name and is the second planet from the Sun. It’s hot and has a poisonous atmosphere
Mercury is the closest planet to the Sun and the smallest one in the Solar System—it’s only a bit larger than the Moon
=== Taqdimot 4 ===
1. Prekonvensional axloqiy rivojlanish.
1. Prekonvensional axloqiy rivojlanish.
3. Postkonvensional axloqiy rivojlanish.
2. Axloqiy ongning rivojlanishi:
Jean Piaget va Lawrence Kohlberg kabi olimlar axloqiy ong rivojlanish bosqichlarini o‘rgangan.
Kohlberg axloqiy rivojlanishni uch asosiy bosqichga bo‘lgan:
=== Taqdimot 5 ===
3. Axloqiy ong tashxisi:
Axloqiy qarorlar qabul qilishda qanday omillar ta’sir qiladi: shaxsiy e’tiqodlar, jamiyat me’yorlari, diniy yoki madaniy qadriyatlar.
Testlar va metodologiyalar: Axloqiy dilemmalar (masalan, «Heinz dilemmasi») shaxsning axloqiy ongini o‘rganishda keng qo‘llaniladi.
Axloqiy masalalar yuzasidan turli qarashlarga ega bo‘lgan kishilarni sinash usullari (anketalar, intervyu va so‘rovnomalar)
=== Taqdimot 6 ===
4. Axloqiy ongning jamiyatdagi o‘rni:
– Axloqiy ong shaxs va jamiyat munosabatlarini qanday shakllantiradi.
– Shaxsiy va jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi ziddiyatlar.
– Axloqiy ong jamiyatda tartib va odob-axloq qoidalarining shakllanishida qanchalik muhim.
=== Taqdimot 7 ===
Psixologiya va axloqiy testlar:
01
Bu testlar orqali odamlarning turli vaziyatlardagi axloqiy qarorlarini o‘rganish.
Klinik va ta’lim sohalarida qo‘llanilishi:
O‘qituvchilar va psixologlar axloqiy ongni baholash va rivojlantirishda qanday metodlardan foydalanadi.
02
5. Amaliy axloqiy ong tashxisi:
=== Taqdimot 8 ===
Axloqiy ong rivojlanishining Lawrence Kohlberg tomonidan taqdim etilgan uch bosqichi insonning axloqiy qarorlar qabul qilishdagi rivojlanishini izohlaydi. U ushbu rivojlanishni turli davrlarda shaxsning axloqiy dilemmalarga qanday yondashishini tahlil qilish orqali o’rgangan. Har bir bosqich ikkita kichik bosqichga bo’linadi, va bu rivojlanish jarayoni yosh bilan emas, balki shaxsning axloqiy anglash qobiliyatining yetilishiga qarab sodir bo‘ladi.
=== Taqdimot 9 ===
1. Prekonvensional bosqich (Oldindan axloqiy rivojlanish)
Ushbu bosqichda shaxs axloqiy me’yorlarni ko’pincha tashqi omillarga (jazolash va mukofotlash) asoslanib baholaydi. Bu bosqich odatda bolalik davriga xosdir, lekin kattalarda ham ko‘rinishi mumkin.
=== Taqdimot 10 ===
Kichik bosqichlar:
1-bosqich: Jazodan qochish va itoatkorlik:
Bu bosqichda axloqiy qarorlar qabul qilinayotganda jazodan qochish eng asosiy motiv bo’ladi. Biror narsa yaxshi yoki yomon deb qaraladi, asosan bu ish uchun jazo beriladimi yoki yo‘qmi degan savol bilan. Odamlar jazodan qo‘rqish tufayli axloqiy qoidalarni bajaradilar.
Misol: Bola boshqa bolani urmasligi kerakligini biladi, lekin urmaslik sababi sifatida jazolanishdan qo‘rqadi, urishning noto‘g‘riligini tushunganidan emas.
=== Taqdimot 11 ===
2-bosqich: Mukofot va manfaat ko‘zlash:
Shaxs o‘z manfaatlari va mukofot olish ehtimoliga asoslangan holda axloqiy qarorlar qabul qiladi. Axloqiy tamoyillar o‘zaro foyda bilan bog‘liq tarzda amalga oshiriladi. “Men senga yordam beraman, agar sen ham menga yordam bersang” kabi yondashuv rivojlanadi.
Misol: Bola uy ishlariga yordam berishni yaxshi deb hisoblaydi, chunki buning evaziga mukofot oladi.
2. Konvensional bosqich (An’anaviy axloqiy rivojlanish)
Bu bosqichda shaxs axloqiy tamoyillarni jamiyat me’yorlariga mos ravishda qabul qiladi. Bu bosqich odatda o‘smirlik davridan boshlab ko‘rinadi va ko‘pchilik uchun hayot davomida davom etadi.
=== Taqdimot 12 ===
Kichik bosqichlar:
3-bosqich: Yaxshi bola yoki qiz bo‘lishga intilish:
Shaxs axloqiy qarorlar qabul qilishda boshqalarning fikriga va kutishlariga e’tibor beradi. Bu bosqichda ijtimoiy qabul va maqtov olish axloqiy tamoyillarni shakllantirishda asosiy o‘rinni egallaydi. Shaxs boshqalarning unga nisbatan fikrini inobatga oladi va yaxshi ko’rinishga harakat qiladi.
Misol: Bir o‘smir odob-axloq qoidalariga rioya qilishga harakat qiladi, chunki u jamiyatning yaxshi a’zosi deb tan olinmoqchi.
=== Taqdimot 13 ===
4-bosqich: Qonun va tartibga hurmat:
Shaxs jamiyat qonunlari va qoidalarini muhim deb hisoblaydi. Ular qonunlarga rioya qilishni jamiyatda tartibni saqlash uchun zarur deb biladilar. Axloqiy qarorlar jamiyatning qonunlari va ijtimoiy tizimlariga asoslanadi.
Misol: Bir kishi soliqlarni to’laydi yoki davlat qonunlariga rioya qiladi, chunki qonun va tartibni saqlash muhim deb hisoblaydi.
3. Postkonvensional bosqich (An’anadan yuqori axloqiy rivojlanish)
Ushbu bosqichda shaxs axloqiy qarorlarni shaxsiy e’tiqodlar va universal tamoyillarga asoslab qabul qiladi. Qonunlar va ijtimoiy me’yorlar muhim bo‘lsa-da, shaxs ularni adolat va inson huquqlari kabi yuqori tamoyillar nuqtai nazaridan baholaydi. Bu bosqichga har doim ham hamma yetisha olmaydi.
=== Taqdimot 14 ===
Kichik bosqichlar:
5-bosqich: Ijtimoiy shartnoma va huquqlar:
Shaxs qonunlar va qoidalarning muhimligini anglaydi, lekin ularning o‘zgaruvchanligini ham tushunadi. U qonunlar va qoidalarga inson huquqlari va adolat tamoyillari asosida tanqidiy yondashadi. Agar qonunlar adolatli bo’lmasa, ularni o’zgartirish mumkin deb hisoblaydi.
Misol: Biror kishi qoidalarga rioya qiladi, lekin ularni inson huquqlari va adolat nuqtai nazaridan baholaydi. Agar qonun noto‘g‘ri bo‘lsa, unga qarshi chiqadi.
=== Taqdimot 15 ===
6-bosqich: Universal axloqiy tamoyillar:
Bu bosqichda shaxs umumiy insoniy qadriyatlarga va prinsipial axloqiy tamoyillarga asoslanib qarorlar qabul qiladi. Shaxs o‘z e’tiqodlariga qat’iy sodiq qoladi, hatto bu qonunlarga yoki jamiyat me’yorlariga qarshi bo‘lsa ham.
Misol: Mahatma Gandi yoki Martin Lyuter King singari insonlar inson huquqlari va adolat tamoyillari uchun kurashishgan va jamiyat qonunlariga qarshi chiqqanlar, lekin ularning tamoyillari umumiy axloqiy qadriyatlar asosida bo‘lgan.
=== Taqdimot 16 ===
Xulosa:
Kohlbergning bu nazariyasi shaxsning axloqiy ong rivojlanishini chuqurroq tushunishga yordam beradi va odamlarning axloqiy qarorlarini shakllantiruvchi omillarni aniqlashda foydalaniladi. Bu jarayon faqat axloqiy ko’nikmalarning oddiy ko’rinishi bilan cheklanmay, balki shaxsning jamiyatdagi vaziyatlarga nisbatan ongli munosabatini ko’rsatadi.
=== Taqdimot 17 ===
E’tiboringiz uchun rahmat!