MEDIA MAYDONDA AXBOROT TARQATISH MADANIYATI

MEDIA MAYDONDA AXBOROT TARQATISH MADANIYATI

Media maydonda axborot tarqatish madaniyati

Axborot tarqatish madaniyati – bu insonning internet, ijtimoiy tarmoqlar va media makonida o‘zini tutish qoidalariga rioya qilgan holda, axborotni mas’uliyat bilan ulashish, baholash va iste’mol qilish madaniyatidir. Bugungi kunda internet inson hayotining ajralmas qismiga aylangani sababli, infoetika va tarmoq odob-axloqi tushunchalari har bir foydalanuvchi uchun zarurdir.

Axloq va infoetika mohiyati

Axloq — bu insonlarning bir-biriga, oilaga va jamiyatga nisbatan bo‘lgan xatti-harakatlarini belgilovchi axloqiy me’yorlar majmui. Internetda bu me’yorlar infoetika yoki tarmoq odob-axloqi shaklida namoyon bo‘ladi. Infoetika foydalanuvchilar o‘rtasida sog‘lom muloqot, hurmat va ishonchni ta’minlaydi.

Infoetikaning asosiy tamoyillari:

• Mualliflik huquqiga rioya qilish;
• Tuhmat, yolg‘on yoki tekshirilmagan axborotni tarqatmaslik;
• Boshqalar e’tiqodi, dini yoki jinsiga nisbatan kamsituvchi fikr bildirmaslik;
• Balog‘atga yetmaganlar haqidagi nojo‘ya materiallarni ulashmaslik;
• Shaxsiy hayot sirlarini oshkor etmaslik.

Tarmoqdagi muloqot madaniyati

Virtual muloqot real hayotdagi odob qoidalariga o‘xshaydi: qanday munosabatda bo‘lishni istasangiz, boshqalarga ham shunday munosabatda bo‘ling. Internetda ham insoniy fazilatlar – hurmat, xushmuomalalik va xolislik – asosiy o‘rinda bo‘lishi kerak.

Axborot almashish jarayonida foydalanuvchilar quyidagi qoidalarga amal qilishlari lozim:

• Yozgan xabaringizni yuborishdan oldin imlo va mazmun jihatidan tekshirib chiqing;
• Provokatsion, haqoratli yoki tahdidli so‘zlardan saqlaning;
• Internetdagi har bir so‘z iz qoldiradi – shuning uchun o‘ylab yozing;
• Boshqalarning fikrini hurmat qiling, faqat konstruktiv tanqid bildiring;
• Har bir xatoni kechira olish – madaniyatning belgisi.

Internetda taqiqlangan harakatlar

Axborot xavfsizligini ta’minlash uchun quyidagi harakatlar qat’iyan man etiladi:

• Haqqorat, tuhmat yoki etnik adovatni qo‘zg‘atish;
• O‘g‘irlik, zarar yetkazish yoki tuzumni ag‘darishga chaqirish;
• Muallifning roziligisiz kontentni joylashtirish;
• Jinsiy, diniy yoki siyosiy kamsituvchi postlar tarqatish.

Virtual, vizual va internet olamining shaxsga ta’siri

Internet va vizual olam inson tafakkuriga, axloqiga va hissiyotlariga bevosita ta’sir qiladi. Kibermakon — bu global kompyuter tarmoqlari majmui bo‘lib, unda axborot tez tarqaladi, ammo u bilan birga mas’uliyat ham ortadi. Sh.S. Kushakov ta’kidlaganidek, “Kompyuter asri yangi dezinformatsiyani – feyklarni vujudga keltirdi”. Shuning uchun har bir foydalanuvchi olgan axborotining ishonchliligini tekshirishi shart.

Vizual olamda muloqot, sevgi va nikoh

Virtual tarmoqlar orqali aloqa o‘rnatish zamonaviy jamiyatda keng tarqalgan. Internetda tanishuvlar, sevgi izhorlari, hatto nikoh takliflari ham vizual platformalar orqali amalga oshirilmoqda. Biroq, bunday munosabatlarda axloqiy me’yorlar va ehtiyotkorlik juda muhimdir.

Afzalliklari:

• Uzoq masofadagi muloqot imkoniyati;
• Vaqt va joy tanlash erkinligi;
• Uyatchan shaxslar uchun osonroq aloqa o‘rnatish;
• Suhbatdoshni filtrlash imkoniyati.

Xavflari:

• Profil ma’lumotlari haqiqatga to‘g‘ri kelmasligi mumkin;
• Jinoyatchilik va firibgarlik holatlari yuqori;
• Virtual aloqalar real hayotda mustahkamlikni kafolatlamaydi;
• Hech qachon notanish shaxslarga pul yuborish yoki shaxsiy ma’lumotlarni ochiqlash mumkin emas.

“Kazino”, “sport o‘yinlari” va “karta o‘yinlari”ning xavfi

Bugungi kunda internetda qimor turlariga o‘xshash o‘yinlar (kazino, karta o‘yini, sport o‘yinlariga pul tikish) yoshlar orasida keng tarqalmoqda. Bularning barchasi axloqiy, moliyaviy va psixologik zarar keltiradi. Qimor insonni mehnatga emas, omadga tayanishga o‘rgatadi. Shuning uchun bunday o‘yinlardan yiroq bo‘lish axloqiy yetuklik belgisi hisoblanadi.

Xulosa

Axborot tarqatish madaniyati – bu faqat texnik ko‘nikma emas, balki axloqiy mas’uliyatdir. Internetdan to‘g‘ri foydalanish, boshqalarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish va axborotni ishonchli manbalardan olish — zamonaviy shaxsning eng muhim fazilatlaridan biridir. Axborot asrida madaniyatli foydalanuvchi bo‘lish – bu insoniy qadriyatlarni saqlash deganidir.

=== Taqdimot 1 ===
Media maydonda axborot tarqatish madaniyati
=== Taqdimot 2 ===
REJA:
Vizual olamda muloqot, sevgi va nikoh munosabatlari.
Axborot maydonida axloq va shaxs tushunchasi.
Internet, virtual va vizual olamning shaxsga taʼsiri.
“Kazino”, “sport o‘yinlari”, “karta o‘yini”.
01
04
02
03
=== Taqdimot 3 ===
Axloq – kishilarning bir-birlariga, oilaga, jamiyatga bo‘lgan munosabatlarida namoyon bo‘ladigan xatti-harakatlari, xulq-atvorlari, odoblari majmui.
Tarmoq odob-axloqi (infoetikasi) ijtimoiy kelishuv jamlanmasi sifatida tarmoqdagi o‘zaro munosabatlarni yengillashtiradi.
=== Taqdimot 4 ===
Tarmoq odob-axloqi (infoetikasi)
Tarmoq odob-axloqi (infoetikasi) ijtimoiy kelishuv jamlanmasi sifatida tarmoqdagi o‘zaro munosabatlarni yengillashtiradi. Infoetika turli hamjamiyatlarda doimiy ravishda rivojlanib boradi. Deyarli barcha tarmoqdagi me‘yorlarda unda qatnashayotgan insonlar real ekanligi hisobga olingan.
=== Taqdimot 5 ===
Virtual dunyodagi xabarni qabul qiluvchi inson mutlaqo boshqa madaniyatga mansub bo‘lsa, bunda tushunmovchilik kuchayadi. Masalan, hazil hissi bevosita madaniy an’analar va tarbiya bilan bog‘liq bo‘lgani sababli, undan ehtiyotkorlik bilan foydalanish zarur.
Real dunyodagi muloqot qoidalari virtual dunyo uchun ham to‘gridir: o‘zing bilan qanday muloqot qilishlarini istasang, boshqalar bilan ham shunday muloqotda bo‘l. Yuzma-yuz beriladigan axborotni Internetga joylashtirish nojoizdir.
=== Taqdimot 6 ===
Infoetikaning umumiy qabul qilingan meʼyorlari
Boshqa insonlar tomonidan yaratilgan obyekt (masalan, tasvir, qoshiq yoki film)larni ularning ruxsatisiz tarqatish yoki nusxa ko‘chirish orqali mualliflik huquqini buzish mumkin emas.
Internetda tuhmat, ishonchsiz va tekshirilmagan axborotni tarqatish mumkin emas. Bunday axborotga grafik tahrirda qayta ishlangan tasvir va o‘zida tuhmatni aks etgan xabarlar kiradi.
=== Taqdimot 7 ===
– Jinsiy qarash va diniy e’tiqodga oid ijtimoiy, siyosiy va diniy mavzulardagi xususiy axborot va tasvirlarni tarqatish noqonuniydir; – Balog‘at yoshiga yetmagan shaxsning jinsiy hayotiga oid tasvirlarni tarqatish noqonuniydir.
=== Taqdimot 8 ===
Infoetikaning umumiy qabul qilingan qoidalari
Haqiqiy hayotda amal qiladigan internetdagi o‘zini tutish qoidalariga amal qiling. Onlayn muloqot qilayotganda, haqiqiy hayotda amal qiladigan odob-axloq qoidalarini eslang.
Haqorat, provokatsiya, tahdid va tuhmatlardan saqlaning, muloqotning boshqa ishtirokchilarining fikrlarini hurmat qiling, faqat konstruktiv tanqidni bildiring.
=== Taqdimot 9 ===
Suhbatdoshlaringiz haqida o‘ylab ko‘ring. Хabarlarni yuborayotganda, ekranning narigi tomonidagi odamni o‘ylab ko‘ring: siz mashina bilan emas, balki haqiqiy odamlar bilan muloqot qilyapsiz. Shuning uchun, nima va qanday yozayotganingizni baholang — Internet hech narsani unutmaydi!
=== Taqdimot 10 ===
Eng yaxshi tomoningizni koʻrsating
O‘zingizning eng yaxshi fazilatlaringizni onlayn tarzda namoyish eting: hatto kelishmovchilik bo‘lsa ham, do‘stona va hurmatli bo‘ling.
Tarmoq etiketi hurmat, xushmuomalalik va professionallikni anglatadi. Internetda katta harflar bilan yozilgan xabarlar qichqiriq deyiladi bu odobsizlik hisoblanadi.
=== Taqdimot 11 ===
Javoblaringizni qayta o‘qib chiqing va grammatika, imlo va tinish belgilarini tekshiring. Beparvolik bilan yozilgan matnlar suhbatdoshni bezovta qilishi mumkin.
Savollaringiz bormi? Iltimos, oldingi xabarlar va sharhlarni so‘rashdan oldin diqqat bilan o‘qing, chunki kimdir sizning savolingizga allaqachon javob bergan bo‘lishi ehtimoli yuqori.
Avval oʻqing, keyin soʻrang:
Imlo va tinish belgilari:
=== Taqdimot 12 ===
Boshqalarning shaxsiy hayotini hurmat qiling
Ushbu qoidaga kundalik onlayn muloqotda, balki ishda ham rioya qilish kerak. Qabul qilingan maʼlumotni jo‘natuvchining ruxsatisiz boshqa joyga yubormang.
=== Taqdimot 13 ===
Kichik xatolar uchun boshqalarni kechiring:
Ko‘pincha foydalanuvchilar grammatik xatolarga yo‘l qo‘yishadi, keraksiz savollar berishadi yoki juda uzoq javoblar berishadi. Buni unutmang va suhbatdoshlaringizni xatolar uchun kechiring.
Boshqalarning vaqti va imkoniyati:
Do‘stlar, hamkasblar va rahbariyatga xabar jo‘natayotganda ma‘lumotni idrok etish qobiliyati cheklanganligidan xabardor bo‘ling.
=== Taqdimot 14 ===
Imkoniyatlarni suiisteʼmol qilmang
Ogʻzaki urushlardan qochishga harakat qiling
Siz boshqa foydalanuvchilarga qaraganda ko‘proq xususiyatlarga ega bo‘lsangiz, bu ularni suiiste‘mol qilish huquqiga ega ekanligingizni anglatmaydi.
So‘z urushlari — bu tajovuzkor shaxsiy tanqid yoki hujumlarni o‘z ichiga olgan xabarlar. Guruh suhbatlarida qizg‘in munozaralar ko‘pincha og‘zaki urushlarga aylanadi. Undan chiqib ketish yaxshiroqdir.
=== Taqdimot 15 ===
Netiket turli jamoalarda turlicha talqin qilinadi. Jiddiy muhokama guruhidagi g‘iybat sizning obro‘yingizga salbiy
ta’sir qiladi. Qaysi Internet hamjamiyatida ekanligingizni tushunish muhimdir.
Muayyan jamoa qoidalarini tushuning
=== Taqdimot 16 ===
Diskriminatsion nutqdan saqlaning
Internetda, ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlarda kamsituvchi nutq muammosi tobora jiddiylashib bormoqda. Ko‘pincha u fotosuratlar yoki postlar ostida haqoratli sharhlar shaklida namoyon bo‘ladi. Ko‘pincha bunday harakatlar qurbonlari ijtimoiy yoki diniy ozchiliklar, chet elliklar yoki qora tanlilardir.
=== Taqdimot 17 ===
Internetda nima qilish mumkin emas?
Haqoratli so‘zlar;
Etnik adovatni qo‘zg‘atish;
O‘g‘irlik qilish;
Ataylab biror narsani buzishga intilish;
Mavjud tuzumni ag‘darishga chaqirish;
Mualliflarning roziligisiz chop etish.
=== Taqdimot 18 ===
Internet, virtual va vizual olamning shaxsga ta’siri
Internet – global kompyuter tarmoqlarini birlashtiruvchi katta tarmoq.
Virtual olam – butunlay onlayn va noyob material va obyektlarni o‘z ichiga oladi.
Kibermakon – dunyo kompyuter tarmoqlarining “virtual” umumiy majmui.
Vizual olam – axborotni tashuvli va ko‘ngil ochadigan tasvirlar va rasm turlari orqali ko‘rsatishga imkon beradi.
=== Taqdimot 19 ===
Kompyuter asri yangi dezinformatsiyani vujudga keltirdi, ya’ni feykli dezinformatsiya.
Sh.S.Kushakov
=== Taqdimot 20 ===
Kazino — bu ruletka, karta o‘yinlari, o‘yin mashinalari va boshqalar kabi qimor o‘yinlari uchun maxsus muassasa.
Kazino
=== Taqdimot 21 ===
Sport oʻyinlari
Sport o‘yinlari jamoalar yoki individual sportchilar o‘rtasidagi o‘yin qarama-qarshiligi bilan bog‘liq bo‘lgan mustaqil sport turlari bo‘lib, muayyan qoidalarga muvofiq o‘tkaziladi. Ikki (yoki undan ortiq) jamoalar ishtirok etadigan sport o‘yinlari jamoaviy sport o‘yinlari deb ataladi.
=== Taqdimot 22 ===
Karta o‘yini — an’anaviy yoki o‘yinga xos bo‘ladimi, o‘yin o‘ynash uchun asosiy qurilma sifatida o‘yin kartalaridan foydalanadigan har qanday o‘yin. An’anaviy karta o‘yinlari o‘lchami va shakli bir xil bo‘lgan o‘yin kartalarining pastki yoki pastki qismi bilan o‘ynaladi.
Karta o‘yini
=== Taqdimot 23 ===
Vizual olamda muloqot, sevgi va nikoh munosabatlari
Internetdagi tanishuv qanchalik ishonchli?
Bunday munosabatlarning istiqboli bormi? Internetdagi tanish va do‘stlarning munosabatlari qanchalik jiddiy bo‘ladi?
=== Taqdimot 24 ===
Vizual dunyoda muloqot, sevgi va nikoh munosabatlariga ta’siri
– Vizual platformalar orqali aloqa;
– Uzoq masofali aloqalar;
– Sevgi va mehr-muhabbatni ifodalash;
– Maxsus lahzalarni baham ko‘rish;
– To‘ydan oldingi va to‘y tarkibi;
– Onlayn nikoh takliflari va yubileylar;
– Qo‘llab-quvvatlash va maslahat.
=== Taqdimot 25 ===
Onlayn tanishuvlarning afzalliklari
Jamoat joyiga tashrif buyurish uchun vaqtni behuda sarflashning hojati yo‘q, buning uchun internetga ulanish kifoya;
Kunning istalgan vaqti muloqot qilish uchun mos keladi, chunki suhbatdosh boshqa vaqt zonasida yashashi mumkin;
=== Taqdimot 26 ===
– Siz darhol xabarlarga javob bera olmaysiz, savol haqida o‘ylashga vaqt topasiz, bu sizga yondashuvni tanlash imkonini beradi;
– Bir vaqtning o‘zida bir nechta odamlar bilan parallel aloqa;
– Uyatchan odamlar uchun suhbatni boshlash osonroq, aslida siz barcha jasoratni to‘plashingiz va birinchi qadamni qo‘yishingiz kerak;
– Nomaqbul nomzodlarni filtrlash uchun qulay filtrlash tizimi.
=== Taqdimot 27 ===
Onlayn tanishuvda kamchiliklar va xavflari
Foydalanuvchining profili har doim ham uni yaratgan shaxsning shaxsiyati bilan mos kelmaydi.
Uzoq yozishmalar va video qo‘ng‘iroqlar ham, agar siz haqiqiy, munosabatlarning mustahkamligini kafolatlamaydi.
=== Taqdimot 28 ===
– Jinoyatchilarning qo‘liga tushib qolish xavfi ancha
jiddiyroq, chunki saytlardagi barcha sevgi izlamaydilar.
Ko‘p odamlar jinoiy rejalarni amalga oshirish uchun
ishonchli qurbonlarni tanlaydilar.
– Hech qachon virtual tanishlaringizga pul o‘tkazmasligingiz kerak! Uchrashuvdan oldin, do‘stlaringiz va oilangizga kim va qayerda uchrashmoqchi ekanligingiz haqida xabardor qilganingiz ma’qul.
=== Taqdimot 29 ===
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating!

📘 “Media maydonda axborot tarqatish madaniyati” mavzusidagi to‘liq taqdimotni Slaydchi.uz saytida tomosha qiling.

Slaydchi.uz — axborot madaniyati, media savodxonlik va ijtimoiy fanlar bo‘yicha vizual taqdimotlar platformasi.

Boshqa media madaniyat darslari uchun: slaydchi.uz