MAKTABGACHA YOSH DAVRIDA PSIXIK RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
Maktabgacha yosh davrida psixik rivojlanish xususiyatlari
Maktabgacha yosh davri (3 yoshdan 7 yoshgacha) — bolaning shaxsiy, aqliy, hissiy va ijtimoiy jihatdan shakllanadigan eng muhim bosqichidir. Bu davrda bola atrof-muhitni faol o‘rganadi, o‘yin orqali fikrlaydi va muloqot qilishni o‘rganadi. Shu sababli, maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarning psixik rivojlanishini to‘g‘ri yo‘naltirish muhim pedagogik vazifalardan biridir.
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik taraqqiyoti
Maktabgacha yoshdagi bola psixik jihatdan tez o‘zgaradi. 3–7 yosh oralig‘ida u sezgi, idrok, tafakkur, nutq, xotira, hissiyot va iroda jihatidan katta rivojlanishga erishadi. Bu yoshda o‘yin faoliyati orqali bola o‘z tajribasini kengaytiradi va mustaqil fikrlashni o‘rganadi.
- 3–4 yosh — kichik maktabgacha davr (idrok va harakatlar rivojlanadi);
- 4–5 yosh — o‘rta maktabgacha davr (bilish jarayonlari faollashadi);
- 6–7 yosh — katta maktabgacha davr (fikrlash va xotira barqarorlashadi).
2. Bog‘cha yoshidagi bolalar o‘yinining psixologik xususiyatlari
O‘yin — maktabgacha yoshdagi bolalar uchun asosiy psixologik faoliyatdir. Bola o‘yin orqali kattalar dunyosini o‘rganadi, o‘z xulqini, his-tuyg‘ularini boshqaradi va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
O‘yinlar quyidagi turlarga bo‘linadi:
- Predmetli o‘yinlar (15–20 daqiqa) — oddiy harakatlar orqali predmet bilan tanishish;
- Syujetli-rolli o‘yinlar (30–60 daqiqa) — bola o‘zini kattalar o‘rnida tasavvur qiladi;
- Qoidali o‘yinlar (1 soatdan ortiq) — diqqat, xotira va irodani rivojlantiradi.
O‘yin jarayonida bola o‘z ehtiyojlari va imkoniyatlari o‘rtasidagi tafovutni ijodkorlik orqali bartaraf etadi. Bu uning shaxsiy tajribasini boyitadi va hayotiy vaziyatlarga moslashuvchanlikni oshiradi.
3. Bilish jarayonlarining rivojlanishi
Bu davrda bolada asosiy bilish jarayonlari — sezgi, idrok, diqqat, xotira, tafakkur va nutq faol rivojlanadi. Kattalar bolalarga suratlar, ertaklar va o‘yinlar orqali tahlil qilish, solishtirish, xulosa chiqarish malakalarini shakllantiradilar.
- Idrok — bola narsalarni rang, shakl va o‘lcham bo‘yicha farqlaydi;
- Xotira — qisqa muddatli eslab qolishdan uzoq muddatliga o‘tadi;
- Tafakkur — ko‘rgazmali-obrazli fikrlashdan mantiqiy fikrlashga o‘tish boshlanadi;
- Nutq — so‘z boyligi kengayadi, grammatik jihatdan to‘g‘ri gapirish shakllanadi.
4. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi
Bola shaxsi 3 bosqichda shakllanadi:
- 3–4 yosh — emotsional o‘zini boshqarish bosqichi, his-tuyg‘ularni anglay boshlaydi;
- 4–5 yosh — axloqiy o‘zini boshqarish va ijtimoiy xulq me’yorlarini o‘zlashtirish davri;
- 6–7 yosh — shaxsiy mas’uliyat, mustaqil qaror qabul qilish va irodani boshqarish bosqichi.
Bu bosqichlarda bola o‘zini baholash, muvaffaqiyatga intilish va xatolardan saboq olishni o‘rganadi. Ayniqsa, ertaklar, rolli o‘yinlar va kattalar bilan muloqot bu jarayonga kuchli ta’sir ko‘rsatadi.
5. Bolaning maktabga psixologik tayyorgarligi
Maktabga tayyorgarlik — bu bolaning jismoniy, aqliy, ijtimoiy va hissiy jihatdan o‘quv jarayoniga moslashuv darajasi. U quyidagi turlarga bo‘linadi:
- Jismoniy tayyorgarlik: 6 yoshda bola yugurish, sakrash, suzish kabi harakatlarni erkin bajaradi;
- Aqliy tayyorgarlik: ko‘rgazmali-obrazli tafakkur rivojlangan, predmetlar orasidagi bog‘liqlikni farqlaydi;
- Ijtimoiy tayyorgarlik: o‘qituvchi va tengdoshlar bilan muloqot qilishga tayyorlik;
- Emotsional tayyorgarlik: o‘qishga ijobiy munosabat, sabr-toqat va o‘zini tuta bilish qobiliyati.
6–7 yoshda bolaning tafakkuri va e’tibori barqarorlashib, maktabdagi o‘quv faoliyatiga tayyor holatga keladi.
Xulosa
Maktabgacha yosh davri — bolaning ruhiy va aqliy rivojlanishida eng muhim bosqichdir. Bu davrda o‘yin, muloqot, ijodkorlik va bilish faoliyatlari orqali bola shaxs sifatida shakllanadi. Tarbiyachilar va ota-onalar bu jarayonda bola ruhiyatini nozik tushunib, unga ijobiy muhit yaratish orqali sog‘lom va faol shaxs rivojiga hissa qo‘shishlari zarur.
=== Taqdimot 1 ===
MAKTABGACHA YOSH DAVRIDA PSIXIK RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
=== Taqdimot 2 ===
Reja:
1. Maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik taraqqiyoti.
2. Bog‘cha yoshidagi bolalar о‘yinining psixologik xususiyatlari.
3. Bog‘cha yoshidagi bolalar bilish jarayonlarining rivojlanishi.
4. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsining shakllanishi.
5. Bolaning maktabga psixologik tayyorgarligi.
=== Taqdimot 3 ===
O‘quv maqsadi
Ta’limiy
Maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik taraqqiyoti, bilish jarayonlarining rivojlanishi hamda shaxs xususiyatlari haqida ilmiy ma’lumotlar bilan tanishtirish.
Tarbiyaviy
Maktabgacha yoshdagi bolalarning psixik rivojlanishiga ta’sir kо‘rsatuvchi, ruhiy salomatliklari va ruhiy barqarorliklarini ta’minlovchi muhit yaratish.
Rivojlantiruvchi
Maktabgacha yoshdagi bolalarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda ular bilan ishlash kо‘nikma-malakalarini rivojlantirish.
=== Taqdimot 4 ===
Ontogenezda 3 dan 7 yoshgacha bo‘lgan davr bog‘cha yoshi davri yoki maktabgacha yosh davri hisoblanadi
(3-4 yosh) kichik maktabgacha davr. (kichik bog‘cha yoshi)
(4-5 yosh) о‘rta maktabgacha davr. (о‘rta bog‘cha yoshi)
(6-7 yosh) katta maktabgacha davr. (katta bog‘cha yoshi)ga ajratish mumkin)
Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasida juda tez sifat о‘zgarishlari bо‘lishini inobatga olgan holda 3 davrga:
=== Taqdimot 5 ===
3-7 yoshli bolalarning asosiy faoliyati quyidagi ketma-ketlikda kechadi:
– predmetlarni o‘rganishi;
– individual predmetli о‘yinlar;
– jamoa syujetli-rolli о‘yinlar;
– individual va guruhiy ijod;
– musobaqa о‘yinlari;
– muloqot о‘yinlari;
– uy mehnati.
=== Taqdimot 6 ===
Maktabgacha yoshdagi bolalarning yetakchi faoliyati o‘yindir
=== Taqdimot 7 ===
Bu yoshdagi bolalarning o‘yinlarini uchga bo‘lish mumkin:
1. Predmetli о‘yinlar(15-20 daqiqa о‘ynaladi)
2. Syujetli-rolli о‘yinlar (30-60 daqiqa о‘ynaladi)
3. Qoidali о‘yinlar (1 soatdan -2 kungacha davom etishi mumkin)
=== Taqdimot 8 ===
Bolalarning ortib borayotgan turli ehtiyojlari bilan ularning tor imkoniyatlari o‘rtasidagi qarama-qarshilik:
Bolalarning o‘yin faoliyati qandaydir moddiy mahsulot ishlab chiqarishga qaratilgan faoliyat emas. Shuning uchun bolalarni о‘yinga undovchi sabab (motiv) kelib chiqadigan natija bilan bog‘liq bo‘lmaydi.
Bolalar o‘yin jarayonida о‘z ixtiyorlaridagi narsalarni, о‘zlarini qiziqtirgan, kattalargagina mansub bо‘lgan narsalarga aylantirib, xohlaganlaricha erkin faoliyatda bо‘ladilar.
=== Taqdimot 9 ===
Maktabgacha yosh davri shartli ravishda 3 ta davrga bo‘linadi:
1. Kichik maktabgacha yosh davri (3-4 yosh)
2. O‘rta maktabgacha yosh davri (4-5 yosh)
3. Maktabgacha yosh davri (5-6 yosh)
=== Taqdimot 10 ===
Bog‘cha yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur,
tafakkur, nutq, xayol, hissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi.
=== Taqdimot 11 ===
Bolalar suratlarni idrok qilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni tahlil qilishga o‘rgatishlari lozim:
1. Suratning mazmunini (syujetini) tо‘g‘ri idrok qilishga;
2. Suratning umumiy kо‘rinishida har bir tasvirlangan narsalarning о‘rnini tо‘g‘ri idrok qilishga;
3. Tasvirlangan narsalar о‘rtasidagi munosabatlarni tо‘g‘ri idrok qilishga.
=== Taqdimot 12 ===
Tafakkur bolaning bog‘cha yoshidagi davrida juda tez rivojlana boshlaydi
Bog‘cha yoshidagi bolalarda turmush tajribasining nisbatan kо‘payishi.
Bu davrda bolalar nutqining yaxshi rivojlangan bо‘lishi.
Bog‘cha yoshidagi bolalarning erkin, mustaqil harakatlar qilish imkoniyatiga ega bо‘lishlaridir.
=== Taqdimot 13 ===
Bog‘cha yoshidagi bola shaxsining shakllanishiga ko‘ra uch bosqichga ajratiladi:
Birinchi davr – bu 3-4 yosh oralig‘ida bо‘lib, bola emotsional jihatdan о‘z- о‘zini boshqarishning mustahkamlanishi bilan bog‘liqdir;
Ikkinchi davr – bu 4-5 Yoshni tashkil qilib axloqiy о‘z-о‘zini boshqarish;
Shaxsiy ishchanlik va tadbirkorlik xususiyatining shakllanishi bilan xarakterlanadi.
=== Taqdimot 14 ===
3-3,5 yoshlar oralig‘ida bolalar о‘zlarining muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklariga о‘z munosabatlarini bildiradilar va bu munosabat, asosan, ularning о‘zlariga beradigan yuqori baholari asosida shakllanadi.
4 yoshli bolalar esa о‘z imkoniyatlarini real baholay oladilar. Lekin, 4-5 yoshli bolalar hali shaxsiy xususiyatlarini idrok etishga va baholashga qodir emaslar.
=== Taqdimot 15 ===
Bog‘cha yoshidagi bolalar xayolining o‘sishiga faol ta’sir qiluvchi omillardan yana biri – ertaklardir
=== Taqdimot 16 ===
Bolaning maktabga psixologik tayyorgarligi
=== Taqdimot 17 ===
Jismoniy: Uning og‘irligi oyiga 50 dan 200 gacha, bо‘yi esa 0,5 sm gacha kо‘payadi. 6 Yoshli bolalar turli tezliklarda, tez va engil yugura oladilar. Ular sakrash, konkida yugurish, chang‘ida uchish, suzish singari harakatlarni ham bemalol bajarishlari mumkin.
=== Taqdimot 18 ===
Aqliy tayyorgarlik: 6-7 yoshli bolalar aqliy rivojlanishning natijasi bо‘lib, yuqori darajada rivojlangan kо‘rgazmali obrazli tafakkur bilan bola atrof olamdagi predmetlarning asosiy xususiyatlarini va predmetlar orasidagi bog‘liqlikni ajrata olishidir.
=== Taqdimot 19 ===
Shuni alohida ta’kidlab о‘tish lozimki, kо‘rgazmali-harakatli va kо‘rgazmali-obrazli tafakkur nafaqat 6-7 yoshli bolalar, balki kichik maktab yoshidagi о‘quvchilarning ham aqliy rivojlanishida asosiy vazifani bajaradi.
=== Taqdimot 20 ===
E’tiboringiz uchun rahmat!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda ham kuzatib boring!
Slaydchi.uz — psixologiya, pedagogika va maktabgacha ta’lim bo‘yicha taqdimotlar uchun eng qulay platforma.
Boshqa psixologiya taqdimotlari uchun: slaydchi.uz
Sharhlar
Hali sharhlar mavjud emas.