MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARINI PAYDO BO‘LISH TARIXI

=== Taqdimot 1 ===
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarini paydo bo‘lish tarixi
=== Taqdimot 2 ===
1917-1940-yillarda maktabgacha ta’lim.
O‘zbekistonda maktabgacha tarbiya tashkilotlarining rivojlanishi.
Jahonda ilk maktabgacha ta’limning paydo bo‘lishi tarixi.
01
Urush yillari (1941-1945)da maktabgacha ta’limning rivojlanishi.
02
04
03
Reja:
=== Taqdimot 3 ===
XIX asrning ikkinchi yarmi XX asrda Shvetsariya Angliya va boshqa Yevropa mamlakatlarida nemis pedogogi Fridrix Frebelning maktabgacha tarbiya nazariyasi keng ommalashdi. U ilk bor “bolalar bog‘chasi” tushunchasini muomalaga kiritdi.. Bolalar bog‘chasining paydo bo‘lish tarixi 1837-yilda borib taqaladi, bolalar bog‘chasining asoschisi deb taniqli nemis pedagogi Fridrix Frebel hisoblanadi. Aynan u Germaniyaning Bad-Blankenberq shahrida bolalar uchun tashkil qilingan muassasasini “bolalar bog‘chasi” deb atadi va ushbu atama butun dunyoda umumiy tarzda qabul qilindi. F.Frebelning katta xizmati bolalar bog‘chasining ochilishi, shuningdek maktabgacha ta’lim uslubiyatining yaratilishi bo‘ladi.
Bolalar bog‘chalari qanday paydo bo‘lgan?
=== Taqdimot 4 ===
“Frobel tomonidan oʻqitilgan ayollar barcha Yevropa mamlakatlarida va butun dunyoda bolalar bogʻchalarini ochdilar. Birinchi bolalar bogʻchasi 1856-yilda Viskonsin shtatidagi Uotertaun shahrida tashkil etilgan va nemis tilida olib borilgan.
=== Taqdimot 5 ===
1779-yilda Iogann Fridrix Oberlin va Luiza Scheppler;
1802-yilda Pauline zur Lippe Detmoldda;
1816-yilda faylasuf va pedagog Robert Ouen
Nyu-Lanarkda;
Samuel Uilderspin 1819-yilda Londonda;
(“Kambagʻal goʻdaklarni tarbiyalashning ahamiyati toʻgʻrisida“)
=== Taqdimot 6 ===
Kanadadagi birinchi xususiy bolalar bogʻchasi 1870-yil
=== Taqdimot 7 ===
O‘zbekistonda maktabgacha tarbiya tashkilotlarining rivojlanishi
1910-1920-yil
‘Bog‘chalarni himoyalash Kengashi” tuzildi.
1918-yilda
Toshkentning eski shahri o‘zbek bolalari uchun 4-bolalar bog‘chasi tashkil qilindi.
1926-yil
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida 2000ga yaqin bolalar bo‘lgan.
=== Taqdimot 8 ===
O‘zbekiston SSR Maorif ministrligi tomonidan dastlab 1933-yilda me’yoriy dastur ishlab chiqildi. Ammo, ushbu dastur bir talay kamchiliklarga ega edi. Qolaversa, undagi ayrim qoidalar zamonga qarab o‘zgartirishni taqozo etardi. Shu bois 1964-yilda “Bolalar bog‘chasida tarbiya programmasi” nashr etildi. Ushbu dastur 1972-yilgacha bolalar bo‘g‘chalarida asosiy dasturulamal bo‘lib xizmat qildi. O‘zbekiston SSR Maorif ministrining 1972-yil 10-maydagi 302-son buyrug‘i bilan yangi “Bolalar bog‘chasida tarbiya programmasi” tasdiqlandi va shu yilning 1-sentyabridan amaliyotga tatbiq etildi.
=== Taqdimot 9 ===
VENUS
1930-yilda O‘zbekistonda respublikaning barcha katta shaharlari va viloyatlarida o‘z bo‘linmalariga ega bo‘lgan maktabgacha tarbiya pedagogik maslahatxonasi tashkil qilindi. Uning faoliyati doimiy ma’ruzalar, radiosuhbatlar, ayollar uchun ko‘rgazmalar tashkil qilishdan iborat edi. Ular uchun bolalarga eng yaxshi burchak qilish bo‘yicha musobaqa ham o‘tkazilgan. Pedagogik maslahatlar beruvchilar oilalarga borishgan va bolalar burchaklarini tashkil qilishgan va shu bilan bolalarni bog‘chalarga qabul qilish tartiboti hamda oilalarning tarbiya masalalari bo‘yicha maslahat berish bilan birlashtirilgan. 1933-1934-yillarda sanab o‘tilgan harakatlar natijasida O‘zbekistonda 3840 ta kolxoz maydonchalari bo‘lib, unda 127 ming bolalar qatnashgan. 1933-yil bolalar bog‘chalari uchun ilk dastur loyihalarini ishlab chiqarish yili sifatida muhrlandi.
Maktabgacha tarbiya sohasidagi ishlar
=== Taqdimot 10 ===
Toshkentda faoliyat yurituvchi pedagogik O‘quv yurti 60 ta mutaxassis tayyorladi.
1936
Mutaxassislarini tayyorlash vazifasi pedagogik o‘quv yurtlari zimmasiga qo‘shildi.
1970
1938-1939-yillarda respublikada 927 ta bolalar bog‘chasi ochilgan edi va ularda 36710 ta bola bor edi. Maydonchalar soni esa 4835 ta bo‘lib ularda 152000 bola bor edi..
1917-1940 yillarda maktabgacha ta’lim
=== Taqdimot 11 ===
1933-1934 yillarda sanab o‘tilgan harakatlar
O‘zbekistonda 3840 ta kolxoz maydonchalari bo‘lib, unda 127 ming bolalar bo‘lgan. Shu bilan birga bu vaqtda onalar uchun “Bolalar xonalari” nomli maktabgacha tarbiya tashkilotlari ham tuzilgan.
=== Taqdimot 12 ===
1917-yilgi oktyabr inqilobi natijasida bolsheviklarning yangi hokimiyati tomonidan xayriya faoliyatiga chek qo‘yilgan va uning manbalarini yo‘q qilgan-moddiy (shaxsiy mulk) va ma’naviy (din). Bu vaqtda barcha joylarda, jumladan O‘zbekistonda ijtimoiy tarbiya bo‘limlari tuzila boshlandi. Voyaga yetmaganlarni ijtimoiy huquqiy himoyasi bo‘yicha muassasalar tuzildi, Moskvava Leningrad oliy o‘quv yurtlarida ijtimoiy tarbiya tizimi uchun kadrlar tayyorlash boshlandi. XX asrning 20-yillarda maktabga moddiy yordam beruvchi “komsod” (yordam qo‘mitasi) nomli tashkilotlar faoliyat yuritgan.
1917-1940 yillarda maktabgacha ta’lim
=== Taqdimot 13 ===
=== Taqdimot 14 ===
1925-yilda V.Lubensovning “Boshlang‘ich maktabda dars berish metodlari” (O‘zbektilida) nomli kitobi, 1928-yilda V.F.Lubensov va N.P.Arxongelov taxriri ostida “Bilim” nomli O‘zbek maktabi boshlang‘ich sinflari uchun ilk xrestomatiya chop etildi. 1924-yilda O‘zSSR tashkil topishi munosabati bilan maktab qoshida O‘zbek bolalari uchun boshlang‘ich maktablar tuzildi. Unda Inoyatov, Mansurov, Usmonov, Rustamov, Safarov kabi ajoyib o‘qituvchilar dasr berishgan.
1918-1925-yillar
=== Taqdimot 15 ===
Malakali kadrlar masalasi
O‘rta maxsus ma’lumotli mutaxassislar Toshkent va Marg‘ilon pedagogika o‘quv yurtlari tomonidan amalga oshirilgan.
1957-1958-yillar ular 517 ta mutaxassis chiqarishgan. Metodik va tarbiya ishlarini yaxshilash maqsadida Toshkent, Samarqand, Buxoro, Namangan, Farg‘ona, Chirchiq shaharlarida maktabgacha tarbiya xonalari ochilgan.
=== Taqdimot 16 ===
1917-1918-yillar Turkistonda
Davlat tomonidan ijtimoiy bolalar bog‘chalari faqat 1917-yildan keyingina yalpi tarzda tashkil etildi. 1917-yil 20-noyabrda xalq komissarlari tomonidan “Maktabgacha tarbiya yuzasidan dekloratsiya” e’lon qilindi.
1919-yilda qabul qilingan davlat dasturlarida xalq maorifi sohasidagi islohatlar rivojlandi. Toshkent,Samarqand, Sirdaryo, Namanganda yetimxonalar tashkil etilgan.
Davlat bolalar bog‘chalari 1918-yilning
ikkinchi yarmida tashkil etila boshlandi. 1918-yil 20-oktabrda Turkiston maorifi xalq komissarligi qoshida maktabgacha tarbiya sohasida barcha tadbirlarni amalga oshirish uchun maktabgacha tarbiya bo‘limi tashkil qilindi.
=== Taqdimot 17 ===
Urush yillari (1941-1945) da maktabgacha ta’limning rivojlanishi
Ulug‘ vatan urushi yillarida O‘zbekistonda bolalar bog‘chalari va bolalar maydonchalarining tarmog‘i deyarli ikki barobar kengaydi. 1994-yil 1-yanvariga kelib 54 ming bola tarbiyalandi, davlat tamonidan 77 million so‘m ajratildi. Bu yillarda O‘zbekistonning bolalar bog‘chalarida ko‘chirib keltirilgan 16000 dan ko‘proq bolalar tarbiyalandi. Shuningdek ota-onasiz qolgan qariyb 400 bola vasiylikka olish prinsipiga muvofiq boqib, tarbiyalab katta qilindi.
=== Taqdimot 18 ===
!
1941-1945-yillar urush oqibatida yuzaga kelgan ijtimoiy muammolar bolalarning ahvolini og’irlashtirdi. Davlat va jamoatchilikning urush qurbonlaribolalarga munosabati o’zgardi. Davlat bu muammolarni ko’chirib keltirilgan bolalar uchun maktab-internat, bolalar uylari sonini kuchaytirish orqali hal etishga harakat qildi. Bu harakat, ayniqsa xarbiy urush o’choqlaridan ko’plab bolalar tashkilotlari ko’chirib keltirilgan O’zbekistonda yaqqol namoyon bo’ldi.
=== Taqdimot 19 ===
Urush yillari O‘zbekistonda 200 ming bola ko‘chirib keltirilgan va natijada bolalar bog‘chalari tarmog‘ining kengayishi, ularda ish kuni uzaytirish zaruriyati paydo bo‘lgan. Urush yillari maktabgacha internatlar ham tashkil qilingan. Ulardagi tarbiyaning o‘ziga xosligi shundan iboratki, ularda o‘z oilasi, yaqinlaridan ajragan bolalar tarbiyalanishgan. Urushdan keyingi davrda oziq-ovqat muammolari munosabati bilan kuchsizlangan bolalar uchun sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari kuchaytirildi. Bu maqsadda respublikaning bir qator shaharlarida sanatoriya tipidagi bog‘chalar tashkil qilindi.
=== Taqdimot 20 ===
Jupiter’s rotation period
The Sun’s mass compared to Earth’s
Distance between the Earth and the Moon
Ko’chirib keltirish natijasida olib kelingan bolalar va kattalarni joylashtirish va qabul qilish respublika hayotining urush yillaridagi asosiy hodisasi bo’ldi. 1941-yilda Toshkentda Zuyev va Pastki Qrim bolalar uyining tarbiyalanuvchilari joylashtirildi. Pop datumanning eng zo’r maktabini bolalar uyiga aylantirishdi. Biroq kerakli jihoz – krovat, matros, yostiq, yoping’ich, kiyim-kechak yo’q edi. Bularni mahalliy aholi olib kelishdi.
=== Taqdimot 21 ===
Go‘daklar uyining tashkil topishi
Toshkentda
№1,2,3,15,18-bolalar uylari,
№14,15-maktab bolalar uylari, Belorussiya bolalar uyi, Go’daklar uyi ham faoliyat yuritardi.
Arxivlarda kengashnomiga tushgan bolalikka olish haqidagi arizalar haqida.
=== Taqdimot 22 ===
1944-1945-yillarda ko’r va kar bolalar uchun maxsus sinflar tashkil qilindi. 1942-yil avgustda “Pravda” gazetasida A.Tolstoyning O’zbekistondagi taassurotlari haqidagi maqolasi e’lon qilindi.
1945-yil oxirida respublikada 267 ta bolalar uyi mavjud bo’lib, ularda 30792 tarbiyalanuvchi bo’lgan. Arxivlarda Toshkent Go’daklar uyining 1941-1942-yillardagi qaydnoma kitoblari saqlanib qolgan. Unda kengash nomiga tushgan bolalikka olish haqidagi arizalar uchraydi.
=== Taqdimot 23 ===
04
1942-yilda Toshkent shahrida voyaga yetmaganlarni qabul qilish va ularni bolalar uyiga joylashtirish markazi tashkil qilingan edi. Markazlar Toshkent, Farg’ona, Urganch, Namangan, Andijon, To‘rtko’l shaharlarida tuziladi. Qishloq joylarida 2000 ta gacha bolalar uyi tarbiyalanuvchilarini qabul qilish uchun joylar tayyorlanadi. 100 ta o’rinli nogiron bolalar uyi ham tashkil qilindi. Toshkent viloyatining Kalinin tumanidagi 2 sonli bolalar uyi Odessa va Luchansk shahrining 2 ta bolalar uylari tarbiyalanuvchilarini qabul qildi. Moskva, Odessa va Voronejdan ko’chirib keltirilgan 4 ta harbiy-musiqa maktabi ham bolalar uyida edilar. 1942-yil Yangiyo’l tumanining yettita kolxozida yangi bolalar uylari tashkil qilindi. Shuningdek, Rishton, Vobkent, Qarshi tumanlarida ham bolalar uylari faoliyat yuritardi.
=== Taqdimot 24 ===
1944-yil noyabr oyidan Toshkentda ko’chirish markazi faoliyat yuritgan va unda bolalar uyi rahbarlarining eng yaxshilari navbatchilik qilishgan. Bolalar ko’chirish markazidagi ishni ham havfsiz edi, deb bo’lmasdi, chunki bolalar haftalab yo’lda bo’lishi va ular orasida dizenteriya, teri kasalliklari keng tarqalgan edi.
“Front kundaligi” asari muallifi, mashhur rumin publitsisti va yozuvchisi Xarlamb Zinke ham urush yillarida O’zbekistonga 18 yoshida evakuatsiya qilingan edi. U Samarqandda kolxozchi Abdurasul Jo’rayev oilasida yashagan.
=== Taqdimot 25 ===
1941-yilning 16-oktyabrida karantin bolalar uyi ochilib, unda bolalar ikki hafta mobaynida vrachlar nazorati ostida bo’lishgan va faqat keyin stasionar bolalar uylariga jo’natilganlar. Bu yillarda patronat-ko’chirib keltirilgan bolalarni tarbiya qilishga olish keng tarqaldi.
=== Taqdimot 26 ===
Shomahmudovlar— insonparvarlikning yuksak namunasini ko‘rsatgan oila..Temirchi Shomahmudovning ulkan oilasi haqidagi xabar uzoq-uzoqlarga, hatto frontgacha yetib borgan edi. Bu haqda eshitgan katta leytenant Levitskiy Shoahmad otaga bir necha yuz rubl yubordi — komandir oladigan maoshning katta qismi edi mazkur miqdor — toki tirik ekan, yana pul yuborib turishini va’da berdi.
=== Taqdimot 27 ===
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzating!