IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALAR TURLARI VA ULARNI INKLYUZIV TA’LIMGA JALB ETISH

=== Taqdimot 1 ===
Imkoniyati cheklangan bolalar turlari va ularni inklyuziv ta’limga jalb etish
=== Taqdimot 2 ===
Reja:
1. Inklyuziv ta’limni joriy qilish davr talabi sifatida.
2. Imkoniyati cheklangan bolalar turlari.
3. Inklyuziv ta’lim tizimini joriy qilishga bo‘lgan ehtiyojlar.
4. Inklyuziv ta’limning afzallik jihatlari.
=== Taqdimot 3 ===
Har bir shaxsda mehr olish, e’tiborda bo‘lish, himoyalanish, shaxsiylik faoliyatini ruhlantirish kabi ehtiyojlar mavjud. Nogiron odamlar ham bundan mustasno emas, lekin bundan tashqari ularning alohida shaxsiy ehtiyojlari ham mavjud. Xatti-harakatlari, qiziqishlari, qobiliyatlari va boshqa jihatlariga asoslangan holda nogironliklari o‘xshash bo‘lgan taqdirda ham ular bir-biridan farq qiladi. Masalan: ikkita nogironligi bir xil bo‘lgan bolalarning biri ijobiy, ruhlantiruvchi muhitda yashash mumkin, ikkinchisi esa salbiy, ko‘ngilni qoldiruvchi muhitda yashashi mumkin.
Inklyuziv ta’limni joriy qilish davr talabi sifatida
=== Taqdimot 4 ===
Inklyuziv ta’limni joriy qilish davr talabi sifatida
Birinchidan, maxsus ehtiyojga ega bo‘lgan bolalar ham sog‘lom bolalar bilan birgalikda o‘zaro faoliyat ko‘rsatishlari mumkin. Inklyuziv ta’lim maqsadga muvofiq tarzda tashkil etilsa, maxsus ehtiyojli bolalar ijtimoiy tomondan himoyalanadilar, sog‘lom bolalar esa ijtimoiy adolat va tenglikning tan olinishi buyukligini, nogiron bolalarga nisbatan yanada mehribon va e’tibor bilan munosabatda bo‘lishni his etadilar.
=== Taqdimot 5 ===
Ikkinchidan, nogiron bolalar ham sog‘lom tengdoshlari bilan yonma-yon o‘qish, tarbiyalanish huquqiga ega ekanligi amalda o‘z isbotini topadi.
Bu ishlarning muvaffaqiyati har bir davlatning qonunlarida aks etishi zarur. Chunki qonunlar, ularni kerakli moddiy va ma’naviy resurslar bilan ta’minlanishini amalga oshirishni kafolatlaydi. Imkoniyati cheklangan o‘quvchilarga ta’lim berishda ota-onalar, mahalla, pedagoglar, mutaxassislar hamkorligida faoliyat ko‘rsatish talab qilinadi va majburiy hisoblanadi.
=== Taqdimot 6 ===
Imkoniyati cheklangan bolalar turlari
Og‘ir nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar.
Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalar.
Ko‘rishda nuqsoni bo‘lgan bolalar.
=== Taqdimot 7 ===
Imkoniyati cheklangan bolalar turlari
Tayanch harakat a’zolarida kamchiliklar bo‘lgan bolalar.
Ruhiy rivojlanishda orqada qolgan bolalar.
Aqliy rivojlanishda kamchiliklari bolalar.
=== Taqdimot 8 ===
Eshitishning pastligi, yoki eshitish qobiliyatining kamayishi, ko‘plab insonlar uchun muhim muammo hisoblanadi.
Yoshga bog‘liq o‘zgarishlar: Yoshlik o‘tishi bilan eshitish qobiliyati tabiiy ravishda kamayishi mumkin.
Mikrotravmalar: Ovozi baland muhitda uzoq vaqt qolish, masalan, musiqa yoki sanoat ovozlari, eshitish nervlariga zarar etkazishi mumkin.
Kasalliklar: O‘rta quloq infeksiyalari, quloq shilliq qavatining yallig‘lanishi (otit) va boshqa sog‘liq muammolari eshitish qobiliyatini pasaytirishi mumkin.
=== Taqdimot 9 ===
Genetik omillar: Ayrim insonlar, oilaviy tarixga ko‘ra, eshitish qobiliyatining pasayishiga moyil bo‘lishi mumkin.
Eshitishning pastligi hayot sifatini sezilarli darajada pasaytirishi, ijtimoiy hayotga ta’sir qilishi va ruhiy holatga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuning uchun erta aniqlash va muolajalar (masalan, eshitish apparatlari yoki boshqa yordamchi vositalar) muhimdir
Karlik va zaif eshituvchilik – bu ikki holat, ularning o‘ziga xos sabablari, ta’sirlari va muolajalari mavjud.
=== Taqdimot 10 ===
Karlik
Karlik – bu to‘liq eshitmaslik yoki eshitish qobiliyatining mutlaq yo‘qligi. Karlikning sabablari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
Genetik omillar: Ba’zi insonlar tug‘ma karlik bilan dunyoga keladi.
Sog‘liq muammolari: O‘rta quloq infeksiyalari, yallig‘lanishlar yoki jiddiy jarohatlar karlikni keltirib chiqarishi mumkin.
Tashqi muhit: Balansli rivojlanmaslik yoki shovqinli muhitda uzoq vaqt qolish.
=== Taqdimot 11 ===
Zaif eshituvchilik
Zaif eshituvchilik – bu eshitish qobiliyatining qisman kamayishi. Bu holat ko‘pincha shunday sabablarga ko‘ra yuzaga keladi:
Yoshga bog‘liq o‘zgarishlar: O‘spirinlik va o‘smirlik davrida eshitish qobiliyati pasayishi.
Mikrotravmalar: Yuqori shovqinli muhitda ishlash yoki musiqani quloqchinlar orqali doimiy eshitish.
Sog‘liq muammolari: Quloq infeksiyalari yoki quloq kanalida yallig‘lanish.
=== Taqdimot 12 ===
Ta’sirlar
Ruhiy holat
Ijtimoiy hayot
Muolajalar
Eshitish apparatlari
Zaif eshituvchilar uchun samarali muolaja.
Reabilitatsiya dasturlari
Karlik va zaif eshituvchilarga muloqot qilish ko‘nikmalarini o‘rgatish.
Depressiya yoki tashvish keltirib chiqarishi mumkin.
Ikkala holat ham insonning ijtimoiy hayoti va muloqot qobiliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
=== Taqdimot 13 ===
Karlik va zaif eshitishning tafovuti bir qator testlar va o‘lchovlar orqali aniqlanadi
Bu asosiy test bo‘lib, eshitish qobiliyatini o‘lchash uchun ishlatiladi. Audiometriya yordamida eshitish qobiliyati turli chastotadagi ovozlarni eshitish imkoniyatini aniqlaydi.
1. Audiometriya
Tovushlarni o‘lchash: Ovoz chastotalarini (pastdan yuqoriga) va balandligini (yumshoqdan balandgacha) o‘lchash orqali kishi qanday darajada eshitishini aniqlash mumkin.
Natijalar: Natijalar audiogramma shaklida ko‘rsatiladi, bu esa eshitish qobiliyatining darajasini (normal, zaif yoki karlik) ko‘rsatadi.
=== Taqdimot 14 ===
MRI magnit maydonlari va radio to‘lqinlaridan foydalanib, tananing ichki tuzilishini tasvirlaydi.
CT skaneri rentgen nurlaridan foydalanib, tananing kesmalarini olish uchun tasvirlarni yaratadi.
Magnit-Rezonans Tomografiya
Kompyuter Tomografiya
Bu testlar yordamida kishi eshitish qobiliyatini baholash uchun shovqinli muhitda ishlash qobiliyatini ko‘rsatish mumkin.
Kichik va katta quloq testi
Klinik tahlillari
=== Taqdimot 15 ===
Farqli jihati
Karlik: Eshitish darajasi juda past yoki umuman yo‘q. Audiogrammada eshitish qobiliyati 90 dB dan yuqori bo‘lishi mumkin.
Zaif eshitish: Eshitish qobiliyati past, lekin hali ham ayrim tovushlarni eshitish mumkin. Audiogrammada 20 dan 70 dB gacha bo‘lgan darajalar ko‘rsatiladi.
=== Taqdimot 16 ===
Ko‘rishda nuqsoni bo‘lgan bolalar
Ko‘rishda nuqsoni bo‘lgan bolalar, yoki vizual xususiyatlari cheklangan bolalar, bir qator muammolarga duch kelishlari mumkin. Ularning ko‘rish qobiliyati pasayishi ko‘p sabablarga ko‘ra yuzaga kelishi mumkin.
1. Tug‘ma nuqsonlar:
Katarakta: Ko‘zning linzasining bug‘lanishi.
Glaukoma: Ko‘z ichidagi bosimning oshishi, ko‘ruvchanlikni pasaytirishi mumkin.
Reteinopatiya: Retinada anomaliyalar, ko‘rish qobiliyatini pasaytirish.
=== Taqdimot 17 ===
Jarrohlik yoki shikastlanish: Ko‘zga zarar yetkazishi natijasida. Kasalliklar: diabet natijasida ko‘rish qobiliyatining pasayishi.
Olingan nuqsonlar
Tungi ko‘rishning pasayishi: Qorong‘i joylarda ko‘rish qobiliyatining pasayishi. Katta va kichik obyektlarni ajratishdagi qiyinchiliklar: Bolalar ba’zan kichik obyektlarni yoki masofani ajratishda qiynalishi mumkin.
Ko‘rish xususiyatlari
Bunday bolalar ko‘pincha ijtimoiy muloqotda qiynalishadi. O‘qish qiyinchiliklari: Ko‘rish muammolari o‘qish va o‘qitishda qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin.
Ruhiy va ijtimoiy ta’sirlar Ijtimoiy muammolar
=== Taqdimot 18 ===
Og‘ir nutq nuqsoniga ega bo‘lgan bolalar
Nutq nuqsonlari turlari quyidagi nomlar bilan ataladi:
Afaziya: Nutqni tushunish va ifodalashdagi qiyinchiliklar.
Dizartriya: Mushak harakatlari bilan bog‘liq talaffuzdagi qiyinchiliklar.
Disfoniya: Ovozning kuchi yoki sifatining buzilishi.
Afoniya: Umuman ovoz chiqarmaslik.
Duduqlanish: Nutqdagi takrorlanish va uzilishlar.
Har bir nuqson turiga mos davolash usullari mavjud.
=== Taqdimot 19 ===
Bu nutq qobiliyatining buzilishi bo‘lib, odatda miya jarohatlari yoki insult natijasida yuzaga keladi. Bunday holatda odam so‘zlarni to‘g‘ri tanlay olmaydi yoki ularni bir joyga yig‘ishda qiynaladi.
Afaziya:
Ovozning kuchi yoki sifatidagi buzilish. Masalan, ovozni baland chiqarish qiyinlashishi yoki ovozning noaniq bo‘lishi mumkin.
Disfoniya:
Nutq mushaklarining harakatlarini boshqarishdagi muammolar tufayli yuzaga keladi. Odamlar talaffuzda noaniqlik va kuchli tushunmovchiliklarga duch kelishi mumkin.
Dizartriya:
Umuman ovoz chiqarmaslik holati. Bu, odatda, og‘zaki muloqotni qiyinlashtiradi
Afoniya:
=== Taqdimot 20 ===
Nutqda takrorlanishlar va uzilishlar bilan ifodalanadi. Misol uchun, inson so‘zlarni aytishda to‘xtab qolishi yoki takrorlashi mumkin. Tartibsizlik: Nutqning mantiqiy va aniq bo‘lmasligi, ya’ni odam o‘z fikrlarini aniq ifoda eta olmaydi.
Duduqlanish:
Bu nutq nuqsoni bo‘lib, unda odam “S” va “Sh” kabi tovushlarni noto‘g‘ri talaffuz qiladi.
Sigmatizm
Tovushlar talaffuzida burun tovushi va yoqimsiz ovozning paydo bo‘lishi, masalan, burun orqali ovoz chiqarish.
Rinolaliya
Bu nutq nuqsoni bo‘lib, unda “G” va “K” tovushlari noto‘g‘ri talaffuz qilinadi. Odatda, bunday muammoga ega odamlar “G” tovushini “K” yoki “K” tovushini “G” sifatida aytadilar.
Gammatizm
=== Taqdimot 21 ===
Displaziya: Bunday bolalar uchun fizioterapiya, ergoterapiya va logopediya kabi reabilitatsion dasturlar muhimdir. Ular harakat qobiliyatlarini yaxshilash, mushak kuchini oshirish va mustaqil harakat qilish imkoniyatini yaratishga yordam beradi. Har bir bola uchun individual yondashuv zarur.
Tayanch harakati a’zosida kamchiliklari bo‘lgan boilalar
=== Taqdimot 22 ===
Bolaning mushaklari zaif bo‘lishi, ularning harakatlarini boshqarishni qiyinlashtiradi.
Mushak kuchsizliklari:
Past yoki yuqori mushak tonusi natijasida harakatlarda qiyinchiliklar paydo bo‘lishi mumkin.
.
Mushak tonusi:
Oyoq yoki qo‘lning normal anatomiyasidan farq qilishi (masalan, oyoqning egilishi, kalta oyoq).
Anatomik o‘zgarishlar:
Masalan, serebral falajlik (miya halokati), bu mushaklar va harakatlarni nazorat qilishga ta’sir etadi.
Nevrologik muammolar:
=== Taqdimot 23 ===
Aqliy rivojlanishda kamchiliklari bolalar
Og‘ir darajali aqliy zaiflik:
O‘rta darajali aqliy zaiflik:
Og‘ir darajali aqliy zaiflikka ega insonlar uchun maxsus ta’lim, terapevtik yordam va qo‘llab-quvvatlovchi dasturlar muhim ahamiyatga ega. Bu ularning hayot sifatini yaxshilashga va jamiyatga mos ravishda integratsiya qilishga yordam beradi.
O‘rta darajali aqliy zaiflikka ega bo‘lgan insonlar uchun maxsus ta’lim, reabilitatsiya va qo‘llab-quvvatlash dasturlari muhimdir. Bu ularning mustaqil hayot kechirishlarini va jamiyatda faol ishtirok etishlarini ta’minlashga yordam beradi
=== Taqdimot 24 ===
Past darajali aqliy zaiflikka ega bo‘lgan insonlar uchun maxsus ta’lim va reabilitatsiya dasturlari, shuningdek, ijtimoiy integratsiya va qo‘llab-quvvatlash tizimlari juda muhimdir. Bu yordam ularning hayot sifatini yaxshilashga va ijtimoiy hayotga integratsiyasini osonlashtirishga xizmat qiladi.
Past darajali aqliy zaiflik:
Ko‘pincha o‘z-o‘zini parvarish qila olmaydi va doimiy nazoratga muhtoj.
Ular kundalik hayotda (masalan, shaxsiy gigiyena, oziqlanish) jiddiy qiyinchiliklarga duch kelishadi va ko‘pincha mustaqil ravishda buni bajara olmaydilar. Doimiy yordamga muhtoj.
O‘ta og‘ir aqliy zaiflik:
=== Taqdimot 25 ===
Imkoniyatning cheklanganlik tavsifi
Nutq va harakat-tayancha cheklangan bolalar
O’zlashtirish va intellektual cheklanganliklari bo‘lgan bolalar
Bu turdagi bolalar o‘zlarini o‘zlashtirish, o‘zini boshqarish, kasbiy va shaxsiy rivojlanishga ega bo‘lishda muammo yashaydilar. Bu tur bolalar odatda intellektual cheklanganliklar, Doun sindromi, genetik cheklanganliklar yoki boshqa jarayonlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Bu turdagi bolalar o‘zlarini ifoda qilish, kommunikatsiya o‘rnatish, harakat ko‘rsatish va o‘zgarishchanlik qilishda cheklanish ko‘rsatadi. Masalan, autizm spektriga kiruvchi bolalar bu guruhga kiradi.
=== Taqdimot 26 ===
Imkoniyatning cheklanganlik tavsifi
Bu turdagi bolalar o‘qish, yozish, matematika va boshqa akademik ko‘nikmalarga erishishda cheklanish ko‘rsatishadi. Ular o‘qish va yozish jarayonida qiyinchiliklar tuyishlari mumkin
O‘qish va yozish cheklanganliklari bo‘lgan bolalar
Bu turdagi bolalar ko‘rsatilgan vizual ma’lumotlarni tushunish, obyektlarni tanish va tushuntirishda qiyinchiliklar tuyishlari mumkin. Masalan, retina cheklanganligi, glaukoma yoki boshqa ko‘z cheklanganliklari bo‘lgan bolalar bu guruhga kiradi.
Vizual va tinglash cheklangan bolalar
=== Taqdimot 27 ===
inklyuziv ta’lim maxsus ehtiyojli bolalarga doimo o‘z oilasi, mahallasi va qarindosh – urug‘lari davrasida bo‘lishga imkon beradi;
inklyuziv ta’lim barcha uchun, ta’lim sifatini yaxshilashga olib keladigan katalizator bo‘lib xizmat qilishi mumkin;
bolalarni turar joylaridan uzoqda bo‘lgan internatlarga joylashtirish ularning uyi, oilasi, jamiyat hayotida ishtirok etish huquqiga to‘sqinlik qiladi;
uyidan, oilasidan, ota-ona mehridan uzoqda bo‘lgan bola diydasi qattiq bo‘lib o‘sadi, chunki oila tarbiyaning bosh markazidir.
Inklyuziv ta’lim tizimini joriy qilishga bo‘lgan ehtiyojlar
=== Taqdimot 28 ===
Jamiyatda nogironlarga nisbatan yanglish fikr va munosabat mavjud. Ular haqidagi ma’lumotlarning kamligi va yoshligidan maxsus muassasalarda yopiq tarzda ta’lim-tarbiya berilishi bunga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday munosabatni yo‘qotish yoki, kamaytirish ancha mushkul ishdir. Lekin tajribadan shu narsa ma’lumki, kattalarga nisbatan bolalar farqli va o‘xshashlik jihatlarni tezrok anglar ekanlar. Agarda maxsus ehtiyojli bolalar me’yorida rivojlanishdagi bolalar bilan birgalikda ta’lim-tarbiya olsalar, bu barcha bolalarni nogironlarga nisbatan o‘zlari singari bola ekanliklarini anglab, kamsitmasliklarini ta’minlagan bo‘lar edi.
=== Taqdimot 29 ===
Inklyuziv ta’limning afzallik jihatlari
Inklyuziv ta’lim maxsus ehtiyojli bolalarga doimo o‘z oilasi, mahallasi va qarindosh-urug‘lari davrasida bo‘lishga imkon beradi.
Bolalarni oilasidan, uyidan uzoqda bo‘lgan internatlarga joylashtirish ularning uyi, oilasi hamjamiyat hayotiga ishtirok etish huquqiga to‘sqinlik qiladi. Uyidan, oilasidan, ota-ona mehridan uzoqda bo‘lgan bola diydasi qattiq bo‘lib o‘sadi. Chunki oila tarbiyaning bosh markazidir.
Inklyuziv ta’lim barcha uchun ta’lim sifatini yaxshilaydi.
Inklyuziv ta’limga bo‘lgan ehtiyoj uning jamiyatga va maxsus ehtiyojli bolalar uchun quyidagi nafli jihatlari mavjudligidan kelib chiqadi:
=== Taqdimot 30 ===
Inklyuziv ta’lim ta’lim sifatini yaxshilashga olib keladigan katalizator bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Maxsus ehtiyojli bolalarni umumta’lim muassasalariga qabul qilinishi o‘quvchilarni yanada bolaga qaratilgan faolroq va ko‘proq o‘quvchilarni qamraydigan yangi o‘qitish uslublarini ishlab chiqishga undaydi. Buning nafi esa hamma bolaga tegadi.
Inklyuziv ta’lim kamsitishlarni oldini olishga yordam beradi.
Jamiyatda nogironlarga nisbatan yanglish fikr va munosabat juda yuqoridadir. Ular haqida ma’lumotlarning kamligi va ularni yoshligidan maxsus muassasalarda yopiq tarzda ta’lim tarbiya berilishi bunga sabab bo‘lishi mumkin.
=== Taqdimot 31 ===
Bunday munosabatni yo‘qotish yoki kamaytirish ancha mushkul ishdir. Lekin tajribadan shu narsa ma’lumki, kattalarga nisbatan bolalar farqli va o‘xshashlik jihatlarni tezroq anglar ekanlar. Agarda maxsus ehtiyojli bolalar normal rivojlanishdagi bolalar bilan birgalikda ta’lim tarbiya olsalar, bu barcha bolalarni nogironlarga nisbatan o‘zlari singari bola ekanliklarni anglab, kamsitmasliklarini ta’minlagan bo‘lar edi.
=== Taqdimot 32 ===
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!
E’tiboringiz uchun rahmat!