AXLOQIY ONG TASHXISI

AXLOQIY ONG TASHXISI

Axloqiy ong tashxisi — shaxsning axloqiy qarorlarini o‘rganish jarayoni

Axloqiy ong tashxisi (diagnostics of moral consciousness) — bu shaxsning axloqiy qarashlari, qadriyatlari va tamoyillari qanday shakllanishini, ularning qaror qabul qilish jarayoniga qanday ta’sir ko‘rsatishini o‘rganishga qaratilgan ilmiy yo‘nalishdir. Ushbu tushuncha shaxsning ichki e’tiqodlari va jamiyat me’yorlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni ochib beradi.

1. Axloqiy ong tushunchasi

Axloqiy ong — bu insonning yaxshilik va yomonlik, adolat va nohaqlik, burch va mas’uliyat haqidagi tushunchalarini ifoda etuvchi ong shaklidir. U shaxsning xulq-atvori, qaror qabul qilish jarayoni va boshqalar bilan munosabatini boshqaradi.

2. Axloqiy ong rivojlanishi

Axloqiy ong rivojlanishini chuqur o‘rganish Jean Piaget va Lawrence Kohlberg nomlari bilan bog‘liq. Ayniqsa, Kohlberg nazariyasi axloqiy rivojlanishning uch asosiy bosqichini aniqlab berdi:

• 1. Prekonvensional bosqich — axloqiy qarorlar tashqi omillar (jazo yoki mukofot) asosida qabul qilinadi.
• 2. Konvensional bosqich — shaxs jamiyat me’yorlari va qoidalariga rioya qiladi.
• 3. Postkonvensional bosqich — axloqiy qarorlar shaxsiy e’tiqod va universal qadriyatlarga asoslanadi.

3. Axloqiy ong tashxisi va uni o‘lchash usullari

Axloqiy ong tashxisi shaxsning ma’lum vaziyatlardagi qarorlarini tahlil qilish orqali amalga oshiriladi. Bu jarayonda quyidagi usullar qo‘llaniladi:

• Axloqiy dilemmalar — masalan, Heinz dilemmasi orqali insonning axloqiy mulohazalari tahlil qilinadi;
• So‘rovnomalar va intervyular — turli axloqiy vaziyatlarga nisbatan shaxs fikrini o‘rganish;
• Psixologik testlar — axloqiy qaror qabul qilishdagi motivlar va qadriyatlarni aniqlash.

4. Kohlbergning axloqiy rivojlanish bosqichlari

1. Prekonvensional bosqich

Bu bosqich odatda bolalik davriga xos bo‘lib, inson axloqiy qarorlarni jazodan qochish yoki mukofot olish istagiga asoslanib qabul qiladi.

• 1-bosqich: Jazodan qochish va itoatkorlik — axloqiylik qo‘rquvga asoslanadi.
• 2-bosqich: Mukofot va manfaat — “Men senga yordam beraman, agar sen ham menga yordam bersang.”

2. Konvensional bosqich

Bu bosqichda shaxs axloqiy qadriyatlarni jamiyat va ijtimoiy kutishlarga mos ravishda qabul qiladi.

• 3-bosqich: Yaxshi bola yoki qiz bo‘lish — boshqalarning fikrini inobatga olish.
• 4-bosqich: Qonun va tartibga hurmat — ijtimoiy tizimni saqlash maqsadida qonunlarga rioya qilish.

3. Postkonvensional bosqich

Bu bosqichda shaxs axloqiy qarorlarni jamiyat qoidalaridan ham yuqori turuvchi universal qadriyatlarga asoslab qabul qiladi.

• 5-bosqich: Ijtimoiy shartnoma — adolatli qonunlar muhim, ammo ular o‘zgartirilishi mumkin.
• 6-bosqich: Universal axloqiy tamoyillar — adolat, inson huquqlari va halollikni mutlaq qadriyat sifatida qabul qilish.

5. Axloqiy ongning jamiyatdagi roli

Axloqiy ong shaxsning ijtimoiy xulq-atvorini belgilaydi, jamiyatda tartib va odob-axloq qoidalarining shakllanishida muhim o‘rin tutadi. U ijtimoiy mas’uliyat, adolat va insoniylik tamoyillarini mustahkamlashga xizmat qiladi.

6. Amaliy ahamiyati

Bugungi kunda axloqiy tashxis metodlari psixologiya va ta’lim tizimida keng qo‘llaniladi. O‘qituvchilar, pedagoglar va psixologlar bu testlardan o‘quvchilarda axloqiy tafakkurni rivojlantirish, shaxsiy e’tiqod va ijtimoiy qadriyatlarni uyg‘unlashtirish maqsadida foydalanadilar.

Xulosa

Kohlbergning axloqiy rivojlanish nazariyasi insonning axloqiy ongini chuqur tushunishga yordam beradi. Shaxsning axloqiy qarorlari faqat jamiyat bosimi bilan emas, balki ichki e’tiqod va universal qadriyatlar bilan belgilanadi. Shu sababli, axloqiy ong tashxisi — shaxs tarbiyasida muhim diagnostik va rivojlantiruvchi vositadir.

=== Taqdimot 1 ===
Axloqiy ong tashxisi
=== Taqdimot 2 ===
Axloqiy ong tashxisi (diagnostics of moral consciousness) axloqiy qarashlar, tamoyillar va qadriyatlarning shaxs ongida qanday shakllanishini va ular orqali shaxsning axloqiy qarorlar qabul qilishini o‘rganishga qaratilgan jarayondir. Bu mavzu haqida taqdimot tayyorlash uchun quyidagi asosiy yo‘nalishlarni ko‘rib chiqishingiz mumkin:
=== Taqdimot 3 ===
1. Axloqiy ongning tushunchasi:
Venus has a beautiful name and is the second planet from the Sun. It’s hot and has a poisonous atmosphere
Mercury is the closest planet to the Sun and the smallest one in the Solar System—it’s only a bit larger than the Moon
=== Taqdimot 4 ===
1. Prekonvensional axloqiy rivojlanish.
1. Prekonvensional axloqiy rivojlanish.
3. Postkonvensional axloqiy rivojlanish.
2. Axloqiy ongning rivojlanishi:
Jean Piaget va Lawrence Kohlberg kabi olimlar axloqiy ong rivojlanish bosqichlarini o‘rgangan.
Kohlberg axloqiy rivojlanishni uch asosiy bosqichga bo‘lgan:
=== Taqdimot 5 ===
3. Axloqiy ong tashxisi:
Axloqiy qarorlar qabul qilishda qanday omillar ta’sir qiladi: shaxsiy e’tiqodlar, jamiyat me’yorlari, diniy yoki madaniy qadriyatlar.
Testlar va metodologiyalar: Axloqiy dilemmalar (masalan, «Heinz dilemmasi») shaxsning axloqiy ongini o‘rganishda keng qo‘llaniladi.
Axloqiy masalalar yuzasidan turli qarashlarga ega bo‘lgan kishilarni sinash usullari (anketalar, intervyu va so‘rovnomalar)
=== Taqdimot 6 ===
4. Axloqiy ongning jamiyatdagi o‘rni:
– Axloqiy ong shaxs va jamiyat munosabatlarini qanday shakllantiradi.
– Shaxsiy va jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi ziddiyatlar.
– Axloqiy ong jamiyatda tartib va odob-axloq qoidalarining shakllanishida qanchalik muhim.
=== Taqdimot 7 ===
Psixologiya va axloqiy testlar:
01
Bu testlar orqali odamlarning turli vaziyatlardagi axloqiy qarorlarini o‘rganish.
Klinik va ta’lim sohalarida qo‘llanilishi:
O‘qituvchilar va psixologlar axloqiy ongni baholash va rivojlantirishda qanday metodlardan foydalanadi.
02
5. Amaliy axloqiy ong tashxisi:
=== Taqdimot 8 ===
Axloqiy ong rivojlanishining Lawrence Kohlberg tomonidan taqdim etilgan uch bosqichi insonning axloqiy qarorlar qabul qilishdagi rivojlanishini izohlaydi. U ushbu rivojlanishni turli davrlarda shaxsning axloqiy dilemmalarga qanday yondashishini tahlil qilish orqali o’rgangan. Har bir bosqich ikkita kichik bosqichga bo’linadi, va bu rivojlanish jarayoni yosh bilan emas, balki shaxsning axloqiy anglash qobiliyatining yetilishiga qarab sodir bo‘ladi.
=== Taqdimot 9 ===
1. Prekonvensional bosqich (Oldindan axloqiy rivojlanish)
Ushbu bosqichda shaxs axloqiy me’yorlarni ko’pincha tashqi omillarga (jazolash va mukofotlash) asoslanib baholaydi. Bu bosqich odatda bolalik davriga xosdir, lekin kattalarda ham ko‘rinishi mumkin.
=== Taqdimot 10 ===
Kichik bosqichlar:
1-bosqich: Jazodan qochish va itoatkorlik:
Bu bosqichda axloqiy qarorlar qabul qilinayotganda jazodan qochish eng asosiy motiv bo’ladi. Biror narsa yaxshi yoki yomon deb qaraladi, asosan bu ish uchun jazo beriladimi yoki yo‘qmi degan savol bilan. Odamlar jazodan qo‘rqish tufayli axloqiy qoidalarni bajaradilar.
Misol: Bola boshqa bolani urmasligi kerakligini biladi, lekin urmaslik sababi sifatida jazolanishdan qo‘rqadi, urishning noto‘g‘riligini tushunganidan emas.
=== Taqdimot 11 ===
2-bosqich: Mukofot va manfaat ko‘zlash:
Shaxs o‘z manfaatlari va mukofot olish ehtimoliga asoslangan holda axloqiy qarorlar qabul qiladi. Axloqiy tamoyillar o‘zaro foyda bilan bog‘liq tarzda amalga oshiriladi. “Men senga yordam beraman, agar sen ham menga yordam bersang” kabi yondashuv rivojlanadi.
Misol: Bola uy ishlariga yordam berishni yaxshi deb hisoblaydi, chunki buning evaziga mukofot oladi.
2. Konvensional bosqich (An’anaviy axloqiy rivojlanish)
Bu bosqichda shaxs axloqiy tamoyillarni jamiyat me’yorlariga mos ravishda qabul qiladi. Bu bosqich odatda o‘smirlik davridan boshlab ko‘rinadi va ko‘pchilik uchun hayot davomida davom etadi.
=== Taqdimot 12 ===
Kichik bosqichlar:
3-bosqich: Yaxshi bola yoki qiz bo‘lishga intilish:
Shaxs axloqiy qarorlar qabul qilishda boshqalarning fikriga va kutishlariga e’tibor beradi. Bu bosqichda ijtimoiy qabul va maqtov olish axloqiy tamoyillarni shakllantirishda asosiy o‘rinni egallaydi. Shaxs boshqalarning unga nisbatan fikrini inobatga oladi va yaxshi ko’rinishga harakat qiladi.
Misol: Bir o‘smir odob-axloq qoidalariga rioya qilishga harakat qiladi, chunki u jamiyatning yaxshi a’zosi deb tan olinmoqchi.
=== Taqdimot 13 ===
4-bosqich: Qonun va tartibga hurmat:
Shaxs jamiyat qonunlari va qoidalarini muhim deb hisoblaydi. Ular qonunlarga rioya qilishni jamiyatda tartibni saqlash uchun zarur deb biladilar. Axloqiy qarorlar jamiyatning qonunlari va ijtimoiy tizimlariga asoslanadi.
Misol: Bir kishi soliqlarni to’laydi yoki davlat qonunlariga rioya qiladi, chunki qonun va tartibni saqlash muhim deb hisoblaydi.
3. Postkonvensional bosqich (An’anadan yuqori axloqiy rivojlanish)
Ushbu bosqichda shaxs axloqiy qarorlarni shaxsiy e’tiqodlar va universal tamoyillarga asoslab qabul qiladi. Qonunlar va ijtimoiy me’yorlar muhim bo‘lsa-da, shaxs ularni adolat va inson huquqlari kabi yuqori tamoyillar nuqtai nazaridan baholaydi. Bu bosqichga har doim ham hamma yetisha olmaydi.
=== Taqdimot 14 ===
Kichik bosqichlar:
5-bosqich: Ijtimoiy shartnoma va huquqlar:
Shaxs qonunlar va qoidalarning muhimligini anglaydi, lekin ularning o‘zgaruvchanligini ham tushunadi. U qonunlar va qoidalarga inson huquqlari va adolat tamoyillari asosida tanqidiy yondashadi. Agar qonunlar adolatli bo’lmasa, ularni o’zgartirish mumkin deb hisoblaydi.
Misol: Biror kishi qoidalarga rioya qiladi, lekin ularni inson huquqlari va adolat nuqtai nazaridan baholaydi. Agar qonun noto‘g‘ri bo‘lsa, unga qarshi chiqadi.
=== Taqdimot 15 ===
6-bosqich: Universal axloqiy tamoyillar:
Bu bosqichda shaxs umumiy insoniy qadriyatlarga va prinsipial axloqiy tamoyillarga asoslanib qarorlar qabul qiladi. Shaxs o‘z e’tiqodlariga qat’iy sodiq qoladi, hatto bu qonunlarga yoki jamiyat me’yorlariga qarshi bo‘lsa ham.
Misol: Mahatma Gandi yoki Martin Lyuter King singari insonlar inson huquqlari va adolat tamoyillari uchun kurashishgan va jamiyat qonunlariga qarshi chiqqanlar, lekin ularning tamoyillari umumiy axloqiy qadriyatlar asosida bo‘lgan.
=== Taqdimot 16 ===
Xulosa:
Kohlbergning bu nazariyasi shaxsning axloqiy ong rivojlanishini chuqurroq tushunishga yordam beradi va odamlarning axloqiy qarorlarini shakllantiruvchi omillarni aniqlashda foydalaniladi. Bu jarayon faqat axloqiy ko’nikmalarning oddiy ko’rinishi bilan cheklanmay, balki shaxsning jamiyatdagi vaziyatlarga nisbatan ongli munosabatini ko’rsatadi.
=== Taqdimot 17 ===
E’tiboringiz uchun rahmat!

🧠 “Axloqiy ong tashxisi” taqdimotining to‘liq variantini Slaydchi.uz saytida tomosha qiling.

Slaydchi.uz — psixologiya, pedagogika va shaxs rivojlanishi bo‘yicha eng sifatli taqdimotlar manbai.

Boshqa taqdimotlarni ko‘rish: slaydchi.uz