KUY VA UNING ASOSIY ELEMENTLARI

KUY VA UNING ASOSIY ELEMENTLARI

Kuy va uning asosiy elementlari

Kuy — bu tovushlarning ma’lum lad, ritm va metr asosida tartibli uyushishidan hosil bo‘lgan bir ovozli musiqiy tuzilma. U xalq musiqasidan tortib, professional kompozitorlik ijodigacha bo‘lgan barcha janrlarda asosiy ifoda vositasi sifatida xizmat qiladi.

1. Xalq musiqasi ladlari

Kuy tizimining asosi lad hisoblanadi. Xalq musiqasi tarixan diatonik ladlar asosida shakllangan bo‘lib, ular keyinchalik ko‘p ovozli musiqada ham saqlanib qolgan. Diatonika — bu sof kvinta oralig‘ida joylashuvchi, 7 pog‘onali tovush tizimidir. Eng qadimgi tabiiy ladlar quyidagilardir:

• Ioniy (tabiiy major)
• Doriy (II pog‘onasi pasaytirilgan minor)
• Frigiy (II pog‘onasi pasaytirilgan minor)
• Lidiy (IV pog‘onasi ko‘tarilgan major)
• Miksolidiy (VII pog‘onasi pasaytirilgan major)
• Eoliy (tabiiy minor)
• Lokriy

Shuningdek, xalq musiqasida keng tarqalgan pentatonika – ya’ni besh pog‘onali tizim mavjud. Pentatonikada IV va VII pog‘onalar bo‘lmaydi. U major va minor shakllarda uchraydi.

2. Alteratsiya va xromatizm

Alteratsiya — tovushqatorning asosiy pog‘onalarini yarim ton yoki bir tonga ko‘tarish yoki pasaytirishdir. Bu o‘zgarishlar ladni boyitadi va yangi ohangiy tus hosil qiladi.

Xromatizm — diatonik lad pog‘onalarini yarim tonga o‘zgartirish orqali hosil qilinadigan tizimdir. Xromatik gamma mustaqil lad hisoblanmaydi; u major yoki minor lad asosida yaratiladi. Xromatizm kuyga nozik, ifodali ohang bag‘ishlaydi.

3. Kuy va uning tuzilishi

Kuy tovushlarning muayyan yo‘nalishdagi harakatidan hosil bo‘ladi. Uning asosiy shakllari:

• Ko‘tarilib boruvchi harakat;
• Quyiluvchi (pasayuvchi) harakat;
• To‘lqinsimon harakat;
• Tovush takrorlari asosidagi gorizontal harakat.

Kuyning ichki tuzilishi motiv, ibora, jumla, davriya kabi qismlardan tashkil topadi. Kuy tugallangan bo‘lsa — u kadensiya bilan yakunlanadi. Tugallangan kadensiyada tonika (asosiy tovush) ustida to‘xtaladi, yarim kadensiyada esa noturg‘un tovushda to‘xtaydi.

4. Transpozitsiya

Transpozitsiya — musiqiy asarni bir tonallikdan boshqasiga ko‘chirish jarayonidir. U uch usulda bajariladi:

1. Muayyan interval bo‘yicha ko‘chirish;
2. Kalit belgilarini o‘zgartirish;
3. Kalitning o‘zini almashtirish.

Transpozitsiya asarni turli ijrochi guruhlar yoki vokal diapazonlarga moslashtirishda qo‘llanadi.

5. Dinamik belgilar

Musiqadagi tovush kuchi va ifoda darajasi dinamik belgilar orqali ifodalanadi. Ular ikki guruhga bo‘linadi:

Muttasil kuchlilik belgilar:

• pp – juda kuchsiz
• p – kuchsiz
• mp – o‘rtacha kuchsiz
• mf – o‘rtacha kuchli
• f – kuchli
• ff – juda kuchli
• sf – keskin zarb bilan ijro etish

Muttasil o‘zgaruvchan kuchlilik:

• Crescendo (<) – asta-sekin kuchaytirish
• Diminuendo (>) – asta-sekin pasaytirish

6. Musiqa bezaklari

Kuyning asosiy tovushlarini bezatib, unga ohangdorlik beruvchi elementlar musiqa bezaklari deyiladi. Ular quyidagilardir:

• Forshlag – asosiy tovushdan oldingi bezak tovushi;
• Mordent – asosiy tovush bilan tez almashuvchi bir yoki ikki qo‘shimcha tovush;
• Gruppetto – to‘rt yoki besh tovushdan iborat qisqa bezakli shakl;
• Trel – ikki tovushning tez-tez almashib turishidan hosil bo‘lgan bezak.

Ijrochilik uslublari:

• Legato – tovushlarni bir-biriga bog‘lab ijro etish;
• Stakkato – tovushlarni qisqa va ajratilgan holda ijro etish;
• Glissando – tovushlar orasida sirpanib o‘tish;
• Arpedjiato – akkord tovushlarini ketma-ket chalish.

Xulosa

Kuy — musiqaning yuragi. Uning elementlari — lad, ritm, dinamika, alteratsiya, bezaklar va transpozitsiya musiqaning mazmunini boyitadi, uni hissiyotli va ta’sirchan qiladi. Har bir musiqachi bu elementlarni mukammal o‘rganib, ijrosida to‘g‘ri qo‘llashni bilishi lozim.

=== Taqdimot 1 ===
Kuy va uning asosiy elementlari
=== Taqdimot 2 ===
Reja:
01
04
02
05
03
06
Xalq musiqasi ladlari
Alteratsiya va xromatizm
Kuy va uning tuzilishi
Transpozitsiya
Dinamik belgilar
Musiqa bezaklari
=== Taqdimot 3 ===
Xalq musiqasi ladlari
01
=== Taqdimot 4 ===
Bir ovozlik san’ati asosida melodik ladlar yotadi. Ular tarixan kechroq shakllangan ko‘p ovozlik musiqasida ham o‘z mohiyatini yo‘qotmay, hozirgacha ulardan ayrimlari folklor va kompozitorlik ijodida keng qo‘llaniladi. Diatonika – sof kvinta (3,5 ton) bo‘yicha joylashishi mumkin oktava hajmidagi yеttita pog‘onali tizimdir. Bu tamoyilga asoslangan ladlar guruhi diatonik yoki tabiiy ladlar tizimi dеyiladi. Bular – grеkcha nomlari saqlanib kеlgan – ioniy, doriy, frigiy, lidiy, miksolidiy, eoliy va lokriy ladlaridir.
=== Taqdimot 5 ===
Eoliy
Miksolidiy
Doriy
Ioniy
Lidiy
Tabiiy major
Tabiiy minor
VII pog‘onasi ko‘tarilgan minor
IV pog‘onasi ko‘tarilgan major
VII pog‘onasi pasaytirilgan major
II pog‘onasi pasaytirilgan minor
Frigiy
=== Taqdimot 6 ===
Pentatonika – besh pog‘onali lad
IV va VII pog‘onalar mavjud emas.
Major pentatonikasi
Minor pentatonikasi
VI va II pog‘onalar mavjud emas.
=== Taqdimot 7 ===
Alteratsiya va xromatizm
02
=== Taqdimot 8 ===
Alteratsiya deb keng ma’noda tovushqatorning asosiy pog‘onalar balandligini har qanday o‘zgartirilishi – yarim ton yoki bir tonga ko‘tarilishi yoki pasayishiga aytiladi. Lad alteratsiyasi laddagi noturg‘un pog‘onalarning o‘zgartirilishidir. Modulyatsion alteratsiyada ladning har bir pog‘ona balandligi o‘zgartirilishi mumkin. Diatonik ladlarning istalgan asosiy pog‘onalarini yarim tonga ko‘tarish yoki pasaytirish yo‘li bilan o‘zgartirilishi xromatizm dеyiladi.
=== Taqdimot 9 ===
I, II, IV, V ko‘tariladi;VII pasayadi;III va VI o‘zgarmaydi.
Xromatik gamma birin-kеtin kеladigan yarim tonliklardan tarkib topadi. Xromatik gamma mustaqil ladni hosil qila olmaydi. Uning negizi major yoki minor gammasi hisoblanadi.
VII, VI, III, II pasayadi;
IV ko‘tariladi;I va V o‘zgarmaydi.
=== Taqdimot 10 ===
Kuy va uning tuzilishi
03
=== Taqdimot 11 ===
You can insert here the title of the event or a small description
Tovushlarning bir ovozli shaklda ma‘lum lad va mеtr hamda ritm jihatdan uyushib kеlishiga kuy dеyiladi.
Kuy harakatining shakli turli yo‘nalmalardan tashkil topadi. Ulardan eng asosiylari:
a) ko‘tarilib boruvchi harakat;
b) quyilashib boruvchi harakat;
c) to‘lqinsimon harakat;
d) tovushning takrorlanishidan hosil bo‘ladigan gorizontal harakat.
=== Taqdimot 12 ===
=== Taqdimot 13 ===
Kuy tuzilishi
Davriya
Jumla
Jumla
Ibora
Ibora
Ibora
Ibora
Motivlar
Motivlar
Motivlar
Motivlar
=== Taqdimot 14 ===
Mukammal
Nomukammal
Musiqiy tuzilmaning tugallanishiga, ya’ni yakunlovchi qismi kadеnsiya dеyiladi.
kuyda tonika uchtovushligining prima tovushi bilan tugaydi.
tonika uchtovushligining tеrtsiya yoki kvinta tovushi bilan tugaydi.
noturg‘un tovush bilan tugaydi.
Yarim
=== Taqdimot 15 ===
Transpozitsiya
04
=== Taqdimot 16 ===
Musiqiy asar yoki kuyning biror tonallikdan boshqa bir tonallikka ko‘chirilishi transpozitsiya dеyiladi. Transpozitsiya uch usul:1) muayyan intеrvalga ko‘chirish;2) kalit bеlgilarini o‘zgartirish;3) kalitning o‘zini o‘zgartirish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
=== Taqdimot 17 ===
Intervalga ko‘chirish
=== Taqdimot 18 ===
Kalit belgilarini o‘zgartirish
=== Taqdimot 19 ===
Kalitni o‘zgartirish
=== Taqdimot 20 ===
Dinamik belgilar
05
=== Taqdimot 21 ===
Muttasil kuchlilik darajalari
Muttasil o‘zgaruvchan kuchlilik
Kuchlilik darajasini o‘zgartirish uchun
Eshitilish kuchining darajalariga dinamik belgilar deyiladi.
=== Taqdimot 22 ===
Muttasil kuchlilik
juda kuchli
kuchli
o‘rtacha kuchli
o‘rtacha kuchsiz
kuchsiz
juda kuchsiz
ff
f
mf
mp
p
pp
sf
keskin zarb
=== Taqdimot 23 ===
Muttasil o‘zgaruvchan kuchlilik
=== Taqdimot 24 ===
=== Taqdimot 25 ===
Musiqa bezaklari
06
=== Taqdimot 26 ===
Kuyning asosiy tovushlarini bezatuvchi ayrim ohangdor tuzilishlarga musiqa bezaklari deyiladi.
Ular 4 ta:
forshlag;
mordent;
gruppetto;
trel.
=== Taqdimot 27 ===
Qisqa forshlag
Uzun forshlag
=== Taqdimot 28 ===
Oddiy mordent
Chiziqli mordent
=== Taqdimot 29 ===
Gruppetto – to‘rt yo besh tovushdan iborat kuy tuzilmasi shaklida bo‘ladi.
yozilishi ijrosi
=== Taqdimot 30 ===
Trel – bir tekisda almashinib turadigan ikki tovushli kuy tuzilmasi.
yozilishi ijrosi.
=== Taqdimot 31 ===
Ijrochilik uslubining ayrim belgilari
Legato
Stakkato
=== Taqdimot 32 ===
Glissando
Arpedjiato
=== Taqdimot 33 ===
E’tiboringiz uchun rahmat!
Please keep this slide for attribution
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!

🎵 “Kuy va uning asosiy elementlari” taqdimotini to‘liq yuklab oling — Slaydchi.uz saytida.

Slaydchi.uz — musiqa nazariyasi, san’atshunoslik va pedagogika yo‘nalishidagi tayyor dars materiallari platformasi.