KIRISH – ODAM ANATOMIYASI FANINING PREDMETI, MAQSADI, VAZIFALARI, METODLARI VA RIVOJLANISH TARIXI

KIRISH – ODAM ANATOMIYASI FANINING PREDMETI, MAQSADI, VAZIFALARI, METODLARI VA RIVOJLANISH TARIXI

Odam anatomiyasi fanining predmeti, maqsadi, vazifalari, metodlari va rivojlanish tarixi

Odam anatomiyasi — bu inson organizmining shakli, tuzilishi, rivojlanish jarayonlari hamda uning funksional tizimlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni o‘rganadigan fan hisoblanadi. Anatomiya tibbiyot fanlarining poydevori bo‘lib, inson salomatligi va fiziologik jarayonlarni tushunish uchun asos yaratadi.

1. Anatomiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Anatomiya fani odam organizmini barcha qismlari bilan, ularning shakli, joylashuvi, tuzilishi va funksiyasi bilan o‘rganadi. Shu orqali u inson tanasining tuzilish qonuniyatlarini, a’zolar tizimi o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlaydi.

• Organizmdagi har bir tizim va a’zoning tuzilishi va joylashuvini o‘rganish;
• Jinsiy tafovutlarni, yoshga doir o‘zgarishlarni aniqlash;
• Organlar tuzilishining ularning funksiyasi bilan bog‘liqligini tushuntirish;
• Organizmdagi tuzilmalarning o‘zaro ta’sirini va rivojlanish tarixini tahlil qilish.

2. Anatomiya fanining asosiy bo‘limlari

Anatomiya fani bir necha sohalarga bo‘linadi, ular odam tanasining har xil tizimlarini o‘rganadi:

• Osteologiya – suyaklar tizimi;
• Miologiya – muskullar tizimi;
• Splanxnologiya – ichki a’zolar tizimi;
• Angiologiya – qon tomirlar tizimi;
• Endokrinologiya – ichki sekret bezlari;
• Nevrologiya – nerv tizimi.

3. Anatomiya fanini o‘rganish metodlari

Anatomiyani o‘rganishda qadimdan turli usullar qo‘llanib kelinadi. Eng muhimlaridan ayrimlari quyidagilardir:

Kesib ochish (disseksion) usuli

Bu usul qadimda Gerofil va Erazistrat tomonidan qo‘llangan. Unda inson yoki hayvon murdasi yorilib, ichki tuzilma o‘rganiladi.

Gistologik usul

To‘qimalarni yorug‘lik va elektron mikroskop orqali tekshirish usulidir. Bu metodda mikrotayyorlamalar (autopsiya) tayyorlanadi.

Rentgenologik usul

P.F. Lesgaft tomonidan anatomiyada qo‘llanilgan. Rentgen nurlari yordamida tirik organizmda organlarning holati va tuzilishini aniqlash imkonini beradi.

Endoskopik usul

Endoskop asbobi yordamida ichki a’zolarning holatini bevosita kuzatish mumkin. U asosan hazm tizimi organlarini o‘rganishda qo‘llaniladi.

4. Anatomiya fanining rivojlanish tarixi

Gippokrat (mil. avv. 700–600-yillar)

U “Tibbiyotning otasi” deb ataladi. Odam anatomiyasiga oid dastlabki tizimli ma’lumotlar aynan Gippokrat davrida to‘plangan.

Aristotel

Hayvonlar murdasini ochib, ularning ichki tuzilishini solishtirgan. Shu orqali solishtirma anatomiya asoslarini yaratgan.

Abu Ali ibn Sino (980–1037)

Buyuk alloma “Tib qonunlari” asarida anatomiya, fiziologiya, dorivor o‘simliklar va ularning ta’sirini batafsil bayon qilgan.

Leonardo da Vinchi (1452–1519)

Buyuk rassom va olim inson tanasining tuzilishini o‘rganib, 400 dan ortiq mushaklarni chizgan. Uning anatomik chizmalari bugungi tibbiyot uchun ham ilmiy ahamiyatga ega.

Andreas Vezaliy (1514–1564)

“Anatomiya otasi” deb tanilgan olim, 1538-yilda Paduya universitetida anatomiya kafedrasini boshqargan. U “Inson tanasining tuzilishi haqida” nomli asari bilan anatomiyani fan sifatida shakllantirgan.

Charlz Darvin (1809–1882)

“Turlar kelib chiqishi” asarida tirik mavjudotlarning evolyutsion rivojlanishini ilmiy asosda isbotlagan.
Irsiyat qonuniyatlari esa chex olimi Gregor Mendel tomonidan ochilgan.

5. Odam tanasining tuzilishi

Inson organizmi evolyutsion taraqqiyot jarayonida shakllangan murakkab biologik tizimdir. U hujayra, to‘qima, a’zo va a’zolar tizimlaridan tashkil topgan.

A’zo va uning qismlari

A’zo — ma’lum shakl va tuzilishga ega, muayyan funksiyani bajaruvchi tana qismidir. Har bir organ parenxima va stroma qismlaridan iborat.

To‘qima

To‘qima — kelib chiqishi va tuzilishi jihatdan bir xil bo‘lgan hujayralar yig‘indisi. Inson tanasida 4 xil to‘qima mavjud:

• Epiteliy to‘qimasi;
• Biriktiruvchi to‘qima (asl, tog‘ay, suyak turlari);
• Muskul to‘qimasi;
• Nerv to‘qimasi.

Hujayra

Hujayra — tirik organizmning eng kichik morfologik va funksional birligidir. U o‘z-o‘zini boshqaradi, ko‘payadi va butun organizm faoliyatini ta’minlaydi.

1665-yilda ingliz olimi Robert Guk mikroskop orqali po‘kak kesmasini o‘rganib, “hujayra” terminini ilm-fanga kiritgan. Keyinchalik Malpigi va Gryu bu kashfiyotni o‘simlik to‘qimalarida tasdiqladilar.

Xulosa

Odam anatomiyasi — inson tanasining tuzilishi, rivojlanishi va funksiyasini o‘rganadigan muhim tibbiy fan. U orqali inson organizmining murakkab tizimlari, ularning o‘zaro aloqasi va biologik birligi chuqur o‘rganiladi.

Shunday qilib, anatomiya tibbiyot fanlari orasida “insonga yo‘l ochuvchi fan” sifatida o‘z o‘rniga ega.

=== Taqdimot 1 ===
Kirish – odam anatomiyasi fanining predmeti, maqsadi, vazifalari, metodlari va rivojlanish tarixi
=== Taqdimot 2 ===
01
Reja:
Anatomiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari.
02
.
Anatomiya fani rivojlanishining qisqacha tarixi.
03
.
Odam tanasining tuzilishi.
=== Taqdimot 3 ===
Odam anatomiyasi, hujayra, to‘qimalar, a’zo, a’zolar tizimi, yaxlit organizm, ontogenez, hujayraning bo‘linishi.
​​Tayanch iboralar
=== Taqdimot 4 ===
01. Anatomiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari
Anatomiya fani odam organizmining shaklini, tuzilishini, uning rivojlanish o‘rganadigan fandir. Bu fan organizmning tashkil etuvchi har bir tizimiga tegishli a’zolarni joylashuvini, tuzilishini bajaradigan funksiyalari bilan bog‘langan holda, jinsiy tafovutlarni hisobga olgan holda o‘rganiladi.
=== Taqdimot 5 ===
Sistematik anatomiya suyaklar qismi – osteologiya, muskullar–miologiya, ichki a’zolar sistemasi-splanxnologiya, qon tomirlar sistemasi–angiologiya, ichki sekret bezlar qismi–endokrinologiya va nihoyat, nerv sistemasi – nevrologiya bo‘limlaridan iborat.
Anatomiya fanini o‘rganishda guruhlarga bo‘linadi
=== Taqdimot 6 ===
Anatomiyani o‘rganish usullari
Qadimiy usullardan biri bo‘lib, birinchi marotaba Gerofil va Erazistrat tomonlaridan qo‘llanilgan.
Kesib ochish usuli
=== Taqdimot 7 ===
Yorug‘lik va elektron mikroskoplar ostida to‘qima va hujayralarni nozik tuzilishini o‘rganish. Murdalardan olingan a’zo va to‘qimalarni bo‘lakchalariga autopsiya deyiladi.
Gistologik usul
=== Taqdimot 8 ===
Ikkinchi guruh usullari
Birinchi marotaba P.F.Lesgaft tomonidan anatomiyada qo‘llanilgan. Rentgenologik usuli yordamida tirik organizmda a’zolarni tuzilishini, joylashuvini turli funksional holatlarda.
Rentgenologik usuli
=== Taqdimot 9 ===
Ichki a’zolarni ichki yuzalarini va a’zolar ichida ro‘y berayotgan jarayonlarni tekshirish mumkin. Endoskop asbobi yordamida hazm tizimining a’zolarini.
Endoskopik usuli
=== Taqdimot 10 ===
2. Anatomiya fani rivojlanishining qisqacha tarixi
Gippokrat
Bizning eramizgacha 700-600-yillarda Qadimgi Gretsiyada odam anatomiyasidan sistematik ma’lumotlar to‘plangan
“Tibbiyotning otasi” degan nom bilan mashhur. Shu ko‘nga kadar hamma mamlakatlarda tibbiy oliygohlarni bitiruvchilari Gippokrat qasamini qabul qiladilar.
=== Taqdimot 11 ===
Ibn Sino 100 dan ortiq asarlar yaratdi. Bulardan eng yiriklaridan biri: “Tib qonunlari” – 5 jilddan iborat, anatomiya, fiziologiya, dorivor o‘simliklar va ulardan foydalanish.
Abu Ali ibn Sino
=== Taqdimot 12 ===
Hayvonlar murdalarini yorib, solishtirma anatomiya va embriologiya fanlari uchun bir qancha dalillarni to‘pladi. Aristotel tirik organizmlarni qanday paydo bo‘lishini tushuntirishga harakat qilgan.
Aristotel
=== Taqdimot 13 ===
Buyuk rassom va olim, anatomiya bilan shug‘ullangan odam tanasini tuzilishini o‘rganish maqsadida murdalarni yorib, 400 yaqin muskullarni ajratib ularni rasmlarini albomga chizgan.
Leonarda da Vinchi
=== Taqdimot 14 ===
Fan sifatida anatomiyaning asoschisi
A. Vezaliy hisoblanadi. Zehni baland, talantli A.Vezaliy Luven va Parijda oʻqib, 1538-yilda Paduan universitetiga anatomiya kafedrasiga professorlik lavozimiga taklif etiladi.
A. Vezaliy
=== Taqdimot 15 ===
1859-yilda ingliz olimi Charlz Darvin “Turlarni kelib chiqishi” degan asarida turli muhit sharoitlariga moslanish jarayonida turlarni o‘zgaruvchanligini aniqlagan va tabiatni evolyutsion qonuniyatlar asosida rivojlanishini ko‘rsatgan. Irsiy nazariyasining asosiy qonunlari chex olimi Gregor Mendel (1820-1884) tomonidan kashf etilgan.
Charlz Darvin
=== Taqdimot 16 ===
3. Odam tanasining tuzilishi
Har qanday organik shakl, jumladan odam tanasi ham tarixiy rivojlanish protsessining natijasida, tuban shakllardan oliy shakllarga takomillanishi va organik tabiatda bo‘ladigan evolyutsiya natijasidir.
=== Taqdimot 17 ===
A’zo deb, organizmda ma’lum joyni egallaydigan, oʻziga xos shaklga va tuzilishga ega bo‘lgan va muayyan funksiyani bajarishga moslangan tana qismlariga aytiladi. Har bir organ ikkita asosiy qismdan – parenxima va stromadan iborat.
=== Taqdimot 18 ===
A’zolar o‘z navbatida to‘qimalardan tashkil topgan
=== Taqdimot 19 ===
To‘qima
To‘qima – bu kelib chiqishi, rivojlanishi, tuzilishi jihatdan bir xil bo‘lgan va organizmda muayyan funksiyani bajarishga moslangan hujayralar yig‘indisiga aytiladi. Odam organizmida 4 xil to‘qima farqlanadi: epiteliy to‘qimasi, muskul to‘qimasi, biriktiruvchi to‘qima va nerv to‘qima.
=== Taqdimot 20 ===
Biriktiruvchi toʻqima – odam va hayvonlarda rivojlanadigan toʻqimalar guruhi. Organizmda trofik, himoya, plastik va mexanik funksiyalarni bajaradi. Xususiy, togʻay va suyak biriktiruvchi toʻqima lari bilan farq qilinadi.
Biriktiruvchi to‘qima
=== Taqdimot 21 ===
Epiteliy to‘qimasi bir qavatli epiteliy va ko‘p qavatli epiteliy turlariga bo‘linadi. Biriktiruvchi to‘qima 3 xilga bo‘linadi: asl biriktiruvchi to‘qima, tog‘ay to‘qimasi va suyak to‘qimasi. To‘qimalar hujayralar va hujayra aro moddadan tarkib topgan.
=== Taqdimot 22 ===
Hujayra deb – tarixiy kelib chiqqan tirik, oʻz-oʻzini boshqaradigan, o‘z-o‘zidan ko‘payadigan, butun tirik o‘simlik va hayvon organizmlarining tuzilish, rivojlanishining va hayotiy faoliyatining elementar birligidir. Demak, odam organizmining ham, morfologik va funksional birligi bu hujayralardir.
Hujayra
=== Taqdimot 23 ===
Hujayraviy nazariyaning asosiy holatlari 1665-yilda ingliz fizigi R.Guk o‘zi yasagan mikroskop ostida po‘kak kesmasini tuzilishini tekshirib ko‘rgan. Bunda u birinchi bo‘lib, po‘kak kesmasi katakchalardan yoki hujayralardan tashkil topganligini aniqlagan. “Hujayra” terminini biologiyaga birinchi marotaba R.Guk kiritgan. 1671-yilda Malpigi, Gryu o‘simlik to‘qimalari hujayralardan tashkil topganini oʻz tekshirishlarida ko‘rsatdilar va Gukning kashfiyotini tasdiqladilar.
Hujayra tarixi
=== Taqdimot 24 ===
Xulosa qilib aytganda odam anatomiyasi faning maqsadi, vazifasi, predmenti va rivojlanish tarixini o‘rganib o‘tdik. Bu mavzuda odamni hujayralar, to‘qimalar, organlar va organlar sistemasidan tashkil topganini bildi.
=== Taqdimot 25 ===
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!

🩺 “Odam anatomiyasi fanining predmeti, maqsadi, vazifalari va rivojlanish tarixi” taqdimotini to‘liq yuklab oling — Slaydchi.uz saytida.

Slaydchi.uz — tibbiyot, biologiya va anatomiya yo‘nalishidagi tayyor taqdimot va o‘quv materiallari platformasi.