=== Taqdimot 1 ===
FUTBOL O‘YININING KELIB CHIQISHI, VA RIVOJLANISHI TARIXI
=== Taqdimot 2 ===
Reja:
1. Futbol o‘yinining kelib chiqishi va rivojlanish tarixi.
2. Futbol o‘yin qoidalari.
3. O‘zbekistonda futbol o‘yinini rivojlanishi.
=== Taqdimot 3 ===
Hozirgi kunda futbol jahon xalqlari orasida mehr qozonib kelayotgan sport turi hisoblanadi. Uning kelib chiqishi, rivojlanishi va umuman butun dunyoga chiqishi tarixi uzoq-uzoq davrlarga borib taqaladi.
Futbolning kelib chiqishi haqida turli axborotlar, ma’lumotlar, taxminlar mavjud, biroq ularning barida turli sanalar davrlar keltirilgan.
Tarix hali futbolni paydo bo‘lgan yoki kelib chiqqan joyni va sanasini aniq bilmaydi. Bu esa futbol ildizi o‘ta qadim zamonlarga borib taqalishidan darak beradi.
=== Taqdimot 4 ===
Lekin ko‘plab izlanishlar natijasi hamda tarixshunoslarning fikricha, futbolga o‘xshash to‘pli o‘yinlar necha-necha yuzlab yіllar avval qadimgi Sharq mamlakatlarida (Misr, Xitoy), antik davlatlarda (Gretsiya, Rim) o‘ynalgan. Shuning uchun ko‘pchilik futbolning kelib chiqishi mana shu davlatlarga borib taqaladi, deya e’tirof etishadi. Biroq aynan ‘‘futbol’’ deb atala boshlagan o‘yin Angilyada paydo bo‘lgan.
=== Taqdimot 5 ===
Qadimgi Misrda futbolga o‘xshash o‘yin eramizdan 2000-yillar avval o‘ynalgan bo‘lsa, qadimgi Afinada Sparta jangchilari orasida ‘‘episkiros’’, deb nomlanadigan ham oyoq bilan, ham qo‘l bilan o‘ynaladigan o’yin mashhur bo‘lgan, bu o‘yinni yumaloq matoda o‘ynashgan.
Ammo bu juda qo‘pol va shafqatsizligi bilan ajralib turardi. Rim imperiyasi bosqini tufayli futbolga o‘xshash o‘yin eramizdan avvalgi I asrda Britaniya orollarida paydo bo’ldi, tez orada britanlar va keltar orasida ommaviylashdi.
=== Taqdimot 6 ===
XII asrda Angliyada futbol o’zining boshlang‘ich yo‘lini olgan. Angliyadagi shaharlarda, shahar ichidagi tor ko‘chalarda, bozor maydonlarida ertalabdan to kun botguniga qadar to‘pli o‘yin o‘ynalgan.
Ammo bu juda qo‘pol va shafqatsizligi bilan ajralib turardi. Rim imperiyasi bosqini tufayli futbolga o‘xshash o‘yin eramizdan avvalgi I asrda Britaniya orollarida paydo bo‘ldi, tez orada britanlar va keltar orasida ommaviylashdi.
=== Taqdimot 7 ===
XII asrda Angliyada futbol o’zining boshlang‘ich yo‘lini olgan. Angliyadagi shaharlarda, shahar ichidagi tor ko‘chalarda, bozor maydonlarida ertalabdan to kun botguniga qadar to‘pli o‘yin o‘ynalgan. O‘ynovchilar soni 100 ga yaqin, ayrim paytlari esa 100 dan oshib ketgan. U paytdagi o‘yinlar qo‘pol, hech qanday qoidasiz o‘ynalgan. Qo‘l bilan xam, oyoq bilan o‘ynalgan undan tashqari, to‘p bilan bo‘lgan yoki bo‘lmagan o‘yinchilarni ushlab yiqitishgan. o‘yin shu darajada qizib ketardiki, hatto bozorlar, ko‘chalar vayron bo‘lardi.
=== Taqdimot 8 ===
Shahar aholisi chetdan kelganlarning ko‘ptchiligi bu o‘yinga qarshi bo‘lishdi va 1314-yilning 13-aprelida qirol Eduard II shaharda futbol o‘ynashni man etdi hamda o‘ynovchilarni darhol qamoqqa olish to‘g‘risida farmon chiqardi. Chunki o‘yin shahar tinchligini buzib, ko‘p insonlar noroziligiga sabab bo‘lardi. Bu farmondan so‘ng futbolni shahar tashqarisida, dala va yaylovlarda o‘ynashdi.
=== Taqdimot 9 ===
Shundan so‘ng, 1333-yilda Eduard III, 1389-yili Richard II, 1399-yilda
Genrix V, 1449-yilda Genrix Vl, 1471-yili Eduard lV, 1491-yilda Genrix VII, 1512-yilda Genrix VIII va nihoyat qirolicha Elizaveta I 1572-yili futbol o‘ynashni butun mamlakatda taqiqlab, qat’iy jazo choralar ko‘rilishini zikr etishdi. Biroq, futbol shuncha farmon va qarorlarning barchasidan kuchliroq chiqdi. Shuncha ta’na-dashnomlar bu sport o‘yini rivojlanishiga to‘sqin bo‘la olmadi, u yanada ommaviylashib bordi. Aynan Angliyada futbol haqiqiy nomini oldi (inglizchadan tarjima qilinganda foot-oyoq, ball — to‘p deganidir).
=== Taqdimot 10 ===
XIX asr o‘rtalarida to‘s-to‘polon futboldan bosiqroq, jamoaviy, tashkillashtirilgan futbolga o‘tildi va 1848-yilda Kembrijda rasmiylashtirilmagan futbol qoidalari ishlab chiqilib, o‘yinlar tashkil etildi. Oradan 9 yil o‘tib, ya’ni 1857-yil Sheffild shahrida dunyoda birinchi futbol jamoasi tashkil topdi. 1863-yil 26-oktyabr kuni Lodonda birinchi marta futbolning rasmiy qonun qoidalari ishlab chiqildi.
=== Taqdimot 11 ===
O‘n uchta paragrafdan uchtasida turli holatlarda qo‘lda o‘ynash mumkin emasligi ko‘rsatilgan edi. Faqat 1871-yilda darvozabonga qo‘lda o‘ynashga ruxsat berdi. Qonun-qoidalarga ko‘ra maydonni o‘lchami 180×90 m, darvoza o‘lchami esa 7,32×2,44 m qilib belgilandi. XIX asr oxirlarigacha qoidalarga yana bir qancha o‘zgartirishi va qo‘shimchalar kiritildi.
=== Taqdimot 12 ===
Masalan to‘p hajmi belgilandi (1871), burchak to‘pi kiritildi (1872), darvozaga to‘r tortildi (1891), 1878-yili hakam hushtakdan foydalana boshladi, 1891-yili birinchi marta 11 metrlik jarima to‘pi (penalti) belgilandi, 1875-yili darvoza ustunlarini birlashtirib turuvchi arqonlar o‘rniga 2 m 44 sm balandlikka to‘sin o‘rnatildi, 1880-yilda futbol o‘yinini birinchi hakam boshqardi (birinchi marta hakamlar Angliya maydonlariga tushishdi), 1891-yili esa maydonga bir emas uch hakam 1872-yildan boshlab futbol bo‘yicha xalqaro uchrashuvlar tarixi boshlandi. Unda Angliya va Shotlandiya terma jamoalari kurash olib bordi, uchrashuv 0:0 hisobida yakuniga yetgan.
=== Taqdimot 13 ===
1904-yili Xalqaro futbol federatsiyasi (FIFA) tuziladi. Hozir uning tarkibida 170 mamlakat bor. FIFA bilan bir qatorda 1954-yildan beri Yevropa futbol ittifoqi – UEFA ham ishlab turibdi, unga 34 mamlakat a’zo bo‘lib kirgan. 1930-yildan beri futbol bo‘yicha har to‘rt yilda jahon chempionati, 1958-yildan beri esa Yevropa chempionati o‘tkazilib, ularda milliy terma komandalar qatnashib kelmoqda. 1900-yildan boshlab futbol sportning olimpiya turlari qatoriga kirdi, biroq 1908 yildagina u rasman olimpiya o‘yinlari programmasiga kiritildi. UEFA rahbarligida quyidagi kubok o‘yinlari o‘tkazilib turadi. Yevropa chempionlari (1965-yildan beri) va Yarmarkalar kubogi (1958- yildan beri). Bo‘lar endilikda UEFA kubogi deb yuritiladi.
=== Taqdimot 14 ===
FUTBOL O‘YIN QOIDALARI MAYDON O‘LCHAMLARI
=== Taqdimot 15 ===
Burchak to‘pi va yon chiziqdan to‘pni o‘yinga kiritish. To‘p darvozabon yoki himoyachiga tegib maydondan chiqib ketsa burchakdan to‘pni tepib o‘yinga kiritiladi. Burchak to‘pi tepganda to‘p darvozaga kirsa gol hisoblanadi.
Yon chiziqdan to‘pni tashlab o‘yinga kiritish maydon o‘yinchilari qo‘lda o‘ynaydigan yagona usul bo‘lib, to‘p raqib jamoa o‘yinchisi oyog‘idan maydonni tark etganda qo‘llaniladi. To‘pni tashlash vaqtida maydon ichiga kirish, oyoqni ko‘tarish yoki sakrash man etiladi. Shunday holat ro‘y bersa to‘p raqib jamoaga beriladi. To‘pni tashlagandan so‘ng to‘pni tashlagan o‘yinchi to‘pni sherigi yoki raqibdan qaytgandan so‘ng o‘ynashi mumkin.
=== Taqdimot 16 ===
11 metrlik jarima to‘pi (penalti). Himoyachilar va darvozabon tomonidan jarima maydoni ichida hujumchiga qarshi qo‘pollik ishlatilsa, himoyachini qo‘liga to‘p tegsa, 11 metrlik jarima to‘pi belgilanadi. 11 metrlik jarima to‘pi bajarilayotgan vaqtda to‘p 11 metrlik nuqtaga qo‘yiladi. Jarima maydoni ichida faqat darvozabon va 11 metrlik jarima to‘pini tepuvchi o‘yinchi bo‘ladi, qolgan hamma o‘yinchilar jarima maydonidan tashqarida bo‘ladi.
=== Taqdimot 17 ===
Erkin to‘p. To‘p raqib jamoasidan tashqariga chiqib ketganda darvozabon maydonchasidan to‘pni tepib o‘yinga kiritiladi, hamda o‘yin vaqtda raqib jamoasi o‘yinchilariga taqiqlangan harakatlarni qo‘llansa ya’ni raqibni ushlab qolish, turtsa, itarsa, chalsa, beixtiyor to‘p jarima maydonidan tashqarida qo‘lga tegsa, himoyachi atayin uzatgan to‘pni darvozabon ushlasa, erkin to‘p belgilanadi.
Jarima to‘pi. Maydonda va jarima maydoni oldida to‘p bilan o‘ynayotgan o‘yinchiga nisbatan atayin taqiqlangan harakatlar qo‘llansa, jarima to‘pi belgilanadi.
=== Taqdimot 18 ===
To‘p:
• Charmdan yoki shunga o‘xshash materialdan aylana shaklda tayyorlangan bo‘ladi.
• Aylanasining uzunligi 70 sm.dan oshmagan va 68 sm dan kam bo‘lmagan holatda bo‘ladi.
• Musobaqa boshlanish vaqtida 450 grammdan oshmagan va 410 grammdan kam bo‘lmagan bo‘lishi kerak.
• Havo bosimi 0,6 – 1,1 atmosfera (600-1100 gramm kv sm) bo‘lishi kerak.
FUTBOL TO‘PINING O‘LCHAMLARI VA SIFATLARI
=== Taqdimot 19 ===
O‘yinchilar soni
Match har qaysisida darvozabonlarni qo‘shgan holda o‘yinchilarning soni 11 tadan oshmagan ikki jamoa ishtirokida o‘tkaziladi.
Agar jamoalarda o‘yinchilar soni 7 ta kam bo‘lsa, match boshlanmasligi mumkin.
Rasmiy musobaqalar
FIFA yoki milliy federatsiyalar tomonidan tashkil qilinadigan har qanday rasmiy musobaqalarda 5 tagacha o‘yinchilarni almashtirishga ruxsat beriladi. Musobaqa nizomida buyurtmaga kiritiladigan zaxiradagi o‘yinchilar soni 3 dan 7 gacha o‘zaro kelishilgan bo‘lishi kerak, bundan ortiq bo‘lishi mumkin emas.
=== Taqdimot 20 ===
O‘zbekistonda futbol o‘yinini rivojlanishi
Futbol – O‘zbekistondagi madaniy hayotning ajralmas bir qismidir. O‘zbek futbolining tarixi chuqur va mustahkam ildizga ega bo‘lib, bu ildizlar XX asr boshlariga borib taqaladi. 1912-yildayoq, hozirga kelib “Millionlar o‘yini” deb atalayotgan mazkur o‘yin “kasalligi” bilan Farg‘ona va Qo‘qonning butun aholisi “og‘rigan” edi. O‘zbek futboli tarixidagi ilk jamoa ham aynan shu vohada paydo bo‘lgani ham fikrlar isbotidir.
Shundan so‘ng, Toshkent, Andijon, Samarqand, Namangan hamda O‘zbekistonning boshqa shaharlarida turli futbol klublari paydo bo‘la boshladi. O‘tgan asrning 20-yillari o‘rtalariga kelib, mamlakat birinchiligi bahslari o‘tkazila boshladi.
=== Taqdimot 21 ===
1928-yilda O‘zbekiston milliy futbol terma jamoasiga asos solindi. Oʻsha kezlarda endi tashkil etilgan jamoa Moskvada o‘tgan spartakiada bahslarida o‘ziga xos natijalarni qayd etdi. 30-yillarga kelib, oʻzbekistonlik futbolchilar xalqaro oʻyinlar doirasida birinchi g‘alabani nishonlashdi. Havaskor futbolchilardan tashkil topgan Norvegiya va Germaniya terma jamoalari mag‘lubiyatga uchratildi.
=== Taqdimot 22 ===
1939-yildan eʼtiboran, Oʻzbekistonning yetakchi jamoalari, jumladan Toshkentning ‘‘Dinamo’’, ‘‘TODO’’, ‘‘Spartak’’ kabi futbol klublari Sobiq Ittifoq birinchiligi hamda mamlakat Kubogi oʻyinlarida, B toifasidagi sport ustalari oʻrtasidagi musobaqalarda ishtirok etishni boshlashdi.
Oʻsha kezlarda Toshkent viloyati sharafini himoya qiluvchi ‘‘Politotdel’’, Jizzaxning ‘‘Boʻston’’, Fargʻonaning ‘‘Neftchi’’, Namanganning ‘‘Navbahor’’, Samarqandning ‘‘Dinamo’’ klublari ham Sobiq Ittifoq chempionatining birinchi ligasida muvaffaqiyatli ishtirok etishdi.
=== Taqdimot 23 ===
1992-yildan Oʻzbekiston Futbol Federatsiyasi, Osiyo Futbol Konfederatsiyasi (OFK) hamda FIFA ning toʻlaqonli aʼzosiga aylandi. Shu yoʻl bilan mamlakat jamoalari yirik xalqaro musobaqalarda ishtirok etish huquqini qoʻlga kiritdi. Jahon va Osiyo chempionati bahslari, Olimpiada va Osiyo oʻyinlari musobaqalari oʻz navbatida Federatsiya rahbarlarini futbol mutaxassislari, murabbiylar va barcha darajadagi murabbiylariga boʻlgan munosabatlarini tiklash va qayta yoʻlga qoʻyish imkoniyatini yaratib berdi. Ana shu eʼtibor va harakatlar bois, turli yillarda Fargʻonaning Neftchi hamda Qarshining Nasaf jamoalari Osiyoning klublar oʻrtasidagi nufuzli Qitʼa Kubogi oʻyinlarida muvaffaqiyatli ishtirok etdi. 1994-yilda Yaponiyaning Xirosima shahrida oʻtkazilgan Osiyo oʻyinlarida chempion boʻlganini alohida tilga olish mumkin.
=== Taqdimot 24 ===
1956-yilda esa, hozirga kelib, ‘‘Paxtakor’’ futbol klubiga asos solindi. ‘‘Paxtakor“ jamoasi 1962 hamda 1982-yillarda Sobiq Ittifoq chempionatida 6-oʻrinni egalladi, 1968-yilda esa jamoa vakillari Sobiq Ittifoq Kubogi bahslarining finaliga yoʻl olishgan.
=== Taqdimot 25 ===
Samoda halok bo‘lgan o‘yinchi va jamoa a’zolarining ro‘yxati mazkur insonlardan iborat: Idgay Borisovich Tazetdinov – Murabbiy, Vladimir Vasilevich Chumakov – Shifokor, Mansur Inomjonovich Tolibjonov – Ma’mur, futbolchilar – Mixail An, Vladimir Fyodorov, Olim Ashirov, Ravil Agishev, Konstantin Bakanov, Yuriy Zagumеnnix, Aleksandr Korchyonov, Nikolay Kulikov, Vladimir Makarov, Sergey Pokatilov, Viktor Churkin, Sirojiddin Bozorov, Shuhrat Eshbo’taev, Vladimir Sobirov.
=== Taqdimot 26 ===
Yoshi ulug‘roq o‘zbek futboli muxlislari 1979-yil 11-avgustni hamon chuqur qayg‘u bilan eslashadi. Ushbu mash’um kunda o‘zbek futboli rivojiga juda ulkan hissa qo‘shgan “Paxtakor” jamoasi aviahalokatga uchragan edi.
O‘shanda birinchi ligada to‘p surayotgan Jizzaxning “Zvezda” klubidan ham bir qator futbolchilar jamoa tarkibiga taklif etildi. Aynan Jizzaxda tug‘ilib, Jizzax futbolida kamol topgan Vladimir Karman “Paxtakor” tarkibiga chaqirilgan futbolchilardan edi.
=== Taqdimot 27 ===
1991-yil mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng, 1992-yildan boshlab O‘zbekiston chempionatining oliy va birinchi ligalari bahslari tashkil etildi. O‘zbekiston Oliy ligasining ilk chempionati o‘tkazilgan birinchi futbol mavsumida Toshkentning “Paxtakor” va Farg‘onaning “Neftchi” klublari qo‘shaloq chempion deb e’lon qilindi. Jizzaxning “So‘g‘diyona” futbol jamoasi esa ushbu chempionatda faxrli 3-o‘rinni egallab, birinchi chempionatning birinchi bronza medallari sohibi bo‘lgandi.
=== Taqdimot 28 ===
O‘zbekiston terma jamoasi 1994-yilda Yaponiyaning Xirosima shahrida o‘tkazilgan Osiyo o‘yinlarida chempion bo‘ldi. Bu yutuq O‘zbekiston terma jamoasining eng katta yutuqlaridan biri sanaladi.
O‘zbekiston futbol jamoalaridan Farg‘onaning ‘‘Neftchi’’, Qarshining ‘ ‘‘Nasaf’’ hamda Toshkentning ‘‘Paxtakor’’ jamoalari Osiyo futbol konfederatsiyasi tomonidan o‘tkaziladigan Osiyo chempionlar ligasi hamda Osiyo kubogi musobaqalarida muvaffaqiyatli ishtirok etib kelishmoqda. 2002-yilda 20-yoshgacha bo‘lgan futbolchilardan iborat bo‘lgan O‘zbekiston yoshlar terma jamoasi jahon chempionatining final qismiga yo‘llanmani qo‘lga kiritdi. 2007-yilda esa, ‘‘Paxtakor’’ MDH va Boltiqbo‘yi davlatlari chempionlari kubogida g‘olib chiqdi.
=== Taqdimot 29 ===
ETIBORINGI UCHUN RAXMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!
FUTBOL O‘YININING KELIB CHIQISHI, VA RIVOJLANISHI TARIXI
=== Taqdimot 2 ===
Reja:
1. Futbol o‘yinining kelib chiqishi va rivojlanish tarixi.
2. Futbol o‘yin qoidalari.
3. O‘zbekistonda futbol o‘yinini rivojlanishi.
=== Taqdimot 3 ===
Hozirgi kunda futbol jahon xalqlari orasida mehr qozonib kelayotgan sport turi hisoblanadi. Uning kelib chiqishi, rivojlanishi va umuman butun dunyoga chiqishi tarixi uzoq-uzoq davrlarga borib taqaladi.
Futbolning kelib chiqishi haqida turli axborotlar, ma’lumotlar, taxminlar mavjud, biroq ularning barida turli sanalar davrlar keltirilgan.
Tarix hali futbolni paydo bo‘lgan yoki kelib chiqqan joyni va sanasini aniq bilmaydi. Bu esa futbol ildizi o‘ta qadim zamonlarga borib taqalishidan darak beradi.
=== Taqdimot 4 ===
Lekin ko‘plab izlanishlar natijasi hamda tarixshunoslarning fikricha, futbolga o‘xshash to‘pli o‘yinlar necha-necha yuzlab yіllar avval qadimgi Sharq mamlakatlarida (Misr, Xitoy), antik davlatlarda (Gretsiya, Rim) o‘ynalgan. Shuning uchun ko‘pchilik futbolning kelib chiqishi mana shu davlatlarga borib taqaladi, deya e’tirof etishadi. Biroq aynan ‘‘futbol’’ deb atala boshlagan o‘yin Angilyada paydo bo‘lgan.
=== Taqdimot 5 ===
Qadimgi Misrda futbolga o‘xshash o‘yin eramizdan 2000-yillar avval o‘ynalgan bo‘lsa, qadimgi Afinada Sparta jangchilari orasida ‘‘episkiros’’, deb nomlanadigan ham oyoq bilan, ham qo‘l bilan o‘ynaladigan o’yin mashhur bo‘lgan, bu o‘yinni yumaloq matoda o‘ynashgan.
Ammo bu juda qo‘pol va shafqatsizligi bilan ajralib turardi. Rim imperiyasi bosqini tufayli futbolga o‘xshash o‘yin eramizdan avvalgi I asrda Britaniya orollarida paydo bo’ldi, tez orada britanlar va keltar orasida ommaviylashdi.
=== Taqdimot 6 ===
XII asrda Angliyada futbol o’zining boshlang‘ich yo‘lini olgan. Angliyadagi shaharlarda, shahar ichidagi tor ko‘chalarda, bozor maydonlarida ertalabdan to kun botguniga qadar to‘pli o‘yin o‘ynalgan.
Ammo bu juda qo‘pol va shafqatsizligi bilan ajralib turardi. Rim imperiyasi bosqini tufayli futbolga o‘xshash o‘yin eramizdan avvalgi I asrda Britaniya orollarida paydo bo‘ldi, tez orada britanlar va keltar orasida ommaviylashdi.
=== Taqdimot 7 ===
XII asrda Angliyada futbol o’zining boshlang‘ich yo‘lini olgan. Angliyadagi shaharlarda, shahar ichidagi tor ko‘chalarda, bozor maydonlarida ertalabdan to kun botguniga qadar to‘pli o‘yin o‘ynalgan. O‘ynovchilar soni 100 ga yaqin, ayrim paytlari esa 100 dan oshib ketgan. U paytdagi o‘yinlar qo‘pol, hech qanday qoidasiz o‘ynalgan. Qo‘l bilan xam, oyoq bilan o‘ynalgan undan tashqari, to‘p bilan bo‘lgan yoki bo‘lmagan o‘yinchilarni ushlab yiqitishgan. o‘yin shu darajada qizib ketardiki, hatto bozorlar, ko‘chalar vayron bo‘lardi.
=== Taqdimot 8 ===
Shahar aholisi chetdan kelganlarning ko‘ptchiligi bu o‘yinga qarshi bo‘lishdi va 1314-yilning 13-aprelida qirol Eduard II shaharda futbol o‘ynashni man etdi hamda o‘ynovchilarni darhol qamoqqa olish to‘g‘risida farmon chiqardi. Chunki o‘yin shahar tinchligini buzib, ko‘p insonlar noroziligiga sabab bo‘lardi. Bu farmondan so‘ng futbolni shahar tashqarisida, dala va yaylovlarda o‘ynashdi.
=== Taqdimot 9 ===
Shundan so‘ng, 1333-yilda Eduard III, 1389-yili Richard II, 1399-yilda
Genrix V, 1449-yilda Genrix Vl, 1471-yili Eduard lV, 1491-yilda Genrix VII, 1512-yilda Genrix VIII va nihoyat qirolicha Elizaveta I 1572-yili futbol o‘ynashni butun mamlakatda taqiqlab, qat’iy jazo choralar ko‘rilishini zikr etishdi. Biroq, futbol shuncha farmon va qarorlarning barchasidan kuchliroq chiqdi. Shuncha ta’na-dashnomlar bu sport o‘yini rivojlanishiga to‘sqin bo‘la olmadi, u yanada ommaviylashib bordi. Aynan Angliyada futbol haqiqiy nomini oldi (inglizchadan tarjima qilinganda foot-oyoq, ball — to‘p deganidir).
=== Taqdimot 10 ===
XIX asr o‘rtalarida to‘s-to‘polon futboldan bosiqroq, jamoaviy, tashkillashtirilgan futbolga o‘tildi va 1848-yilda Kembrijda rasmiylashtirilmagan futbol qoidalari ishlab chiqilib, o‘yinlar tashkil etildi. Oradan 9 yil o‘tib, ya’ni 1857-yil Sheffild shahrida dunyoda birinchi futbol jamoasi tashkil topdi. 1863-yil 26-oktyabr kuni Lodonda birinchi marta futbolning rasmiy qonun qoidalari ishlab chiqildi.
=== Taqdimot 11 ===
O‘n uchta paragrafdan uchtasida turli holatlarda qo‘lda o‘ynash mumkin emasligi ko‘rsatilgan edi. Faqat 1871-yilda darvozabonga qo‘lda o‘ynashga ruxsat berdi. Qonun-qoidalarga ko‘ra maydonni o‘lchami 180×90 m, darvoza o‘lchami esa 7,32×2,44 m qilib belgilandi. XIX asr oxirlarigacha qoidalarga yana bir qancha o‘zgartirishi va qo‘shimchalar kiritildi.
=== Taqdimot 12 ===
Masalan to‘p hajmi belgilandi (1871), burchak to‘pi kiritildi (1872), darvozaga to‘r tortildi (1891), 1878-yili hakam hushtakdan foydalana boshladi, 1891-yili birinchi marta 11 metrlik jarima to‘pi (penalti) belgilandi, 1875-yili darvoza ustunlarini birlashtirib turuvchi arqonlar o‘rniga 2 m 44 sm balandlikka to‘sin o‘rnatildi, 1880-yilda futbol o‘yinini birinchi hakam boshqardi (birinchi marta hakamlar Angliya maydonlariga tushishdi), 1891-yili esa maydonga bir emas uch hakam 1872-yildan boshlab futbol bo‘yicha xalqaro uchrashuvlar tarixi boshlandi. Unda Angliya va Shotlandiya terma jamoalari kurash olib bordi, uchrashuv 0:0 hisobida yakuniga yetgan.
=== Taqdimot 13 ===
1904-yili Xalqaro futbol federatsiyasi (FIFA) tuziladi. Hozir uning tarkibida 170 mamlakat bor. FIFA bilan bir qatorda 1954-yildan beri Yevropa futbol ittifoqi – UEFA ham ishlab turibdi, unga 34 mamlakat a’zo bo‘lib kirgan. 1930-yildan beri futbol bo‘yicha har to‘rt yilda jahon chempionati, 1958-yildan beri esa Yevropa chempionati o‘tkazilib, ularda milliy terma komandalar qatnashib kelmoqda. 1900-yildan boshlab futbol sportning olimpiya turlari qatoriga kirdi, biroq 1908 yildagina u rasman olimpiya o‘yinlari programmasiga kiritildi. UEFA rahbarligida quyidagi kubok o‘yinlari o‘tkazilib turadi. Yevropa chempionlari (1965-yildan beri) va Yarmarkalar kubogi (1958- yildan beri). Bo‘lar endilikda UEFA kubogi deb yuritiladi.
=== Taqdimot 14 ===
FUTBOL O‘YIN QOIDALARI MAYDON O‘LCHAMLARI
=== Taqdimot 15 ===
Burchak to‘pi va yon chiziqdan to‘pni o‘yinga kiritish. To‘p darvozabon yoki himoyachiga tegib maydondan chiqib ketsa burchakdan to‘pni tepib o‘yinga kiritiladi. Burchak to‘pi tepganda to‘p darvozaga kirsa gol hisoblanadi.
Yon chiziqdan to‘pni tashlab o‘yinga kiritish maydon o‘yinchilari qo‘lda o‘ynaydigan yagona usul bo‘lib, to‘p raqib jamoa o‘yinchisi oyog‘idan maydonni tark etganda qo‘llaniladi. To‘pni tashlash vaqtida maydon ichiga kirish, oyoqni ko‘tarish yoki sakrash man etiladi. Shunday holat ro‘y bersa to‘p raqib jamoaga beriladi. To‘pni tashlagandan so‘ng to‘pni tashlagan o‘yinchi to‘pni sherigi yoki raqibdan qaytgandan so‘ng o‘ynashi mumkin.
=== Taqdimot 16 ===
11 metrlik jarima to‘pi (penalti). Himoyachilar va darvozabon tomonidan jarima maydoni ichida hujumchiga qarshi qo‘pollik ishlatilsa, himoyachini qo‘liga to‘p tegsa, 11 metrlik jarima to‘pi belgilanadi. 11 metrlik jarima to‘pi bajarilayotgan vaqtda to‘p 11 metrlik nuqtaga qo‘yiladi. Jarima maydoni ichida faqat darvozabon va 11 metrlik jarima to‘pini tepuvchi o‘yinchi bo‘ladi, qolgan hamma o‘yinchilar jarima maydonidan tashqarida bo‘ladi.
=== Taqdimot 17 ===
Erkin to‘p. To‘p raqib jamoasidan tashqariga chiqib ketganda darvozabon maydonchasidan to‘pni tepib o‘yinga kiritiladi, hamda o‘yin vaqtda raqib jamoasi o‘yinchilariga taqiqlangan harakatlarni qo‘llansa ya’ni raqibni ushlab qolish, turtsa, itarsa, chalsa, beixtiyor to‘p jarima maydonidan tashqarida qo‘lga tegsa, himoyachi atayin uzatgan to‘pni darvozabon ushlasa, erkin to‘p belgilanadi.
Jarima to‘pi. Maydonda va jarima maydoni oldida to‘p bilan o‘ynayotgan o‘yinchiga nisbatan atayin taqiqlangan harakatlar qo‘llansa, jarima to‘pi belgilanadi.
=== Taqdimot 18 ===
To‘p:
• Charmdan yoki shunga o‘xshash materialdan aylana shaklda tayyorlangan bo‘ladi.
• Aylanasining uzunligi 70 sm.dan oshmagan va 68 sm dan kam bo‘lmagan holatda bo‘ladi.
• Musobaqa boshlanish vaqtida 450 grammdan oshmagan va 410 grammdan kam bo‘lmagan bo‘lishi kerak.
• Havo bosimi 0,6 – 1,1 atmosfera (600-1100 gramm kv sm) bo‘lishi kerak.
FUTBOL TO‘PINING O‘LCHAMLARI VA SIFATLARI
=== Taqdimot 19 ===
O‘yinchilar soni
Match har qaysisida darvozabonlarni qo‘shgan holda o‘yinchilarning soni 11 tadan oshmagan ikki jamoa ishtirokida o‘tkaziladi.
Agar jamoalarda o‘yinchilar soni 7 ta kam bo‘lsa, match boshlanmasligi mumkin.
Rasmiy musobaqalar
FIFA yoki milliy federatsiyalar tomonidan tashkil qilinadigan har qanday rasmiy musobaqalarda 5 tagacha o‘yinchilarni almashtirishga ruxsat beriladi. Musobaqa nizomida buyurtmaga kiritiladigan zaxiradagi o‘yinchilar soni 3 dan 7 gacha o‘zaro kelishilgan bo‘lishi kerak, bundan ortiq bo‘lishi mumkin emas.
=== Taqdimot 20 ===
O‘zbekistonda futbol o‘yinini rivojlanishi
Futbol – O‘zbekistondagi madaniy hayotning ajralmas bir qismidir. O‘zbek futbolining tarixi chuqur va mustahkam ildizga ega bo‘lib, bu ildizlar XX asr boshlariga borib taqaladi. 1912-yildayoq, hozirga kelib “Millionlar o‘yini” deb atalayotgan mazkur o‘yin “kasalligi” bilan Farg‘ona va Qo‘qonning butun aholisi “og‘rigan” edi. O‘zbek futboli tarixidagi ilk jamoa ham aynan shu vohada paydo bo‘lgani ham fikrlar isbotidir.
Shundan so‘ng, Toshkent, Andijon, Samarqand, Namangan hamda O‘zbekistonning boshqa shaharlarida turli futbol klublari paydo bo‘la boshladi. O‘tgan asrning 20-yillari o‘rtalariga kelib, mamlakat birinchiligi bahslari o‘tkazila boshladi.
=== Taqdimot 21 ===
1928-yilda O‘zbekiston milliy futbol terma jamoasiga asos solindi. Oʻsha kezlarda endi tashkil etilgan jamoa Moskvada o‘tgan spartakiada bahslarida o‘ziga xos natijalarni qayd etdi. 30-yillarga kelib, oʻzbekistonlik futbolchilar xalqaro oʻyinlar doirasida birinchi g‘alabani nishonlashdi. Havaskor futbolchilardan tashkil topgan Norvegiya va Germaniya terma jamoalari mag‘lubiyatga uchratildi.
=== Taqdimot 22 ===
1939-yildan eʼtiboran, Oʻzbekistonning yetakchi jamoalari, jumladan Toshkentning ‘‘Dinamo’’, ‘‘TODO’’, ‘‘Spartak’’ kabi futbol klublari Sobiq Ittifoq birinchiligi hamda mamlakat Kubogi oʻyinlarida, B toifasidagi sport ustalari oʻrtasidagi musobaqalarda ishtirok etishni boshlashdi.
Oʻsha kezlarda Toshkent viloyati sharafini himoya qiluvchi ‘‘Politotdel’’, Jizzaxning ‘‘Boʻston’’, Fargʻonaning ‘‘Neftchi’’, Namanganning ‘‘Navbahor’’, Samarqandning ‘‘Dinamo’’ klublari ham Sobiq Ittifoq chempionatining birinchi ligasida muvaffaqiyatli ishtirok etishdi.
=== Taqdimot 23 ===
1992-yildan Oʻzbekiston Futbol Federatsiyasi, Osiyo Futbol Konfederatsiyasi (OFK) hamda FIFA ning toʻlaqonli aʼzosiga aylandi. Shu yoʻl bilan mamlakat jamoalari yirik xalqaro musobaqalarda ishtirok etish huquqini qoʻlga kiritdi. Jahon va Osiyo chempionati bahslari, Olimpiada va Osiyo oʻyinlari musobaqalari oʻz navbatida Federatsiya rahbarlarini futbol mutaxassislari, murabbiylar va barcha darajadagi murabbiylariga boʻlgan munosabatlarini tiklash va qayta yoʻlga qoʻyish imkoniyatini yaratib berdi. Ana shu eʼtibor va harakatlar bois, turli yillarda Fargʻonaning Neftchi hamda Qarshining Nasaf jamoalari Osiyoning klublar oʻrtasidagi nufuzli Qitʼa Kubogi oʻyinlarida muvaffaqiyatli ishtirok etdi. 1994-yilda Yaponiyaning Xirosima shahrida oʻtkazilgan Osiyo oʻyinlarida chempion boʻlganini alohida tilga olish mumkin.
=== Taqdimot 24 ===
1956-yilda esa, hozirga kelib, ‘‘Paxtakor’’ futbol klubiga asos solindi. ‘‘Paxtakor“ jamoasi 1962 hamda 1982-yillarda Sobiq Ittifoq chempionatida 6-oʻrinni egalladi, 1968-yilda esa jamoa vakillari Sobiq Ittifoq Kubogi bahslarining finaliga yoʻl olishgan.
=== Taqdimot 25 ===
Samoda halok bo‘lgan o‘yinchi va jamoa a’zolarining ro‘yxati mazkur insonlardan iborat: Idgay Borisovich Tazetdinov – Murabbiy, Vladimir Vasilevich Chumakov – Shifokor, Mansur Inomjonovich Tolibjonov – Ma’mur, futbolchilar – Mixail An, Vladimir Fyodorov, Olim Ashirov, Ravil Agishev, Konstantin Bakanov, Yuriy Zagumеnnix, Aleksandr Korchyonov, Nikolay Kulikov, Vladimir Makarov, Sergey Pokatilov, Viktor Churkin, Sirojiddin Bozorov, Shuhrat Eshbo’taev, Vladimir Sobirov.
=== Taqdimot 26 ===
Yoshi ulug‘roq o‘zbek futboli muxlislari 1979-yil 11-avgustni hamon chuqur qayg‘u bilan eslashadi. Ushbu mash’um kunda o‘zbek futboli rivojiga juda ulkan hissa qo‘shgan “Paxtakor” jamoasi aviahalokatga uchragan edi.
O‘shanda birinchi ligada to‘p surayotgan Jizzaxning “Zvezda” klubidan ham bir qator futbolchilar jamoa tarkibiga taklif etildi. Aynan Jizzaxda tug‘ilib, Jizzax futbolida kamol topgan Vladimir Karman “Paxtakor” tarkibiga chaqirilgan futbolchilardan edi.
=== Taqdimot 27 ===
1991-yil mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng, 1992-yildan boshlab O‘zbekiston chempionatining oliy va birinchi ligalari bahslari tashkil etildi. O‘zbekiston Oliy ligasining ilk chempionati o‘tkazilgan birinchi futbol mavsumida Toshkentning “Paxtakor” va Farg‘onaning “Neftchi” klublari qo‘shaloq chempion deb e’lon qilindi. Jizzaxning “So‘g‘diyona” futbol jamoasi esa ushbu chempionatda faxrli 3-o‘rinni egallab, birinchi chempionatning birinchi bronza medallari sohibi bo‘lgandi.
=== Taqdimot 28 ===
O‘zbekiston terma jamoasi 1994-yilda Yaponiyaning Xirosima shahrida o‘tkazilgan Osiyo o‘yinlarida chempion bo‘ldi. Bu yutuq O‘zbekiston terma jamoasining eng katta yutuqlaridan biri sanaladi.
O‘zbekiston futbol jamoalaridan Farg‘onaning ‘‘Neftchi’’, Qarshining ‘ ‘‘Nasaf’’ hamda Toshkentning ‘‘Paxtakor’’ jamoalari Osiyo futbol konfederatsiyasi tomonidan o‘tkaziladigan Osiyo chempionlar ligasi hamda Osiyo kubogi musobaqalarida muvaffaqiyatli ishtirok etib kelishmoqda. 2002-yilda 20-yoshgacha bo‘lgan futbolchilardan iborat bo‘lgan O‘zbekiston yoshlar terma jamoasi jahon chempionatining final qismiga yo‘llanmani qo‘lga kiritdi. 2007-yilda esa, ‘‘Paxtakor’’ MDH va Boltiqbo‘yi davlatlari chempionlari kubogida g‘olib chiqdi.
=== Taqdimot 29 ===
ETIBORINGI UCHUN RAXMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!
Sharhlar
Hali sharhlar mavjud emas.