AHOLI MIGRATSIYASI MIGRATSION JARAYONLARNING YUZAGA KELISH OMILLARI

AHOLI MIGRATSIYASI MIGRATSION JARAYONLARNING YUZAGA KELISH OMILLARI

Aholi migratsiyasi va migratsion jarayonlarning yuzaga kelish omillari

Aholi migratsiyasi — bu insonlarning doimiy yoki vaqtinchalik yashash joyini o‘zgartirish jarayoni bo‘lib, u ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va tabiiy omillar ta’sirida yuzaga keladi. Migratsiya jarayonlari jamiyat taraqqiyoti, mehnat resurslari taqsimoti va demografik o‘zgarishlarda muhim rol o‘ynaydi.

Migratsiyaning asosiy tushunchalari

Migratsiya — bu yashash joyining o‘zgarishi bilan bog‘liq ravishda shaxslarning hududiy harakatlanishi.
Migrant — bu migratsiya jarayonida ishtirok etuvchi shaxs bo‘lib, u ikki xil ko‘rinishda bo‘ladi:

• Jo‘nab ketuvchi (emigrant) — o‘z hududini tark etuvchi shaxs;
• Keluvchi (immigrant) — boshqa hududga kirib keluvchi shaxs.

Migratsiya turlari

• Ichki migratsiya — davlat chegarasidan chiqmasdan, mamlakat ichida aholi harakatlanishi.
• Xalqaro migratsiya — davlat chegarasidan o‘tish bilan bog‘liq aholi harakati.

Immigratsiya — boshqa mamlakat fuqarolarining vaqtincha yoki doimiy yashash uchun davlat hududiga kirishi.
Emigratsiya — o‘z mamlakatidan chiqib, boshqa davlatga ko‘chib o‘tish jarayoni.

Migratsion o‘sish va ko‘rsatkichlar

Migratsion o‘sish — bu kelganlar soni bilan ketganlar soni o‘rtasidagi farqdir. Agar kelganlar ko‘p bo‘lsa — ijobiy, aks holda — salbiy migratsiya deyiladi.

Asosiy ko‘rsatkichlar formulalari:

• Ko‘chib kelish intensivligi: K(i) = Mi / P × 1000
• Ko‘chib ketish intensivligi: K(e) = Me / P × 1000
• Migratsiya samaradorligi: K(s) = (Mi - Me) / (Mi + Me) × 100

Migratsiyaning asosiy omillari va sabablari

Migratsiyani yuzaga keltiruvchi asosiy sabablarga quyidagilar kiradi:

• Iqtisodiy omillar — ish o‘rni, daromad, hayot sharoiti;
• Siyosiy omillar — urushlar, siyosiy beqarorlik;
• Tabiiy omillar — iqlim, tabiiy ofatlar;
• Diniy omillar — e’tiqod va diniy erkinliklar;
• Oilaviy-maishiy omillar — oila birlashuvi, nikoh, ta’lim.

Migratsiyaning shakllari va ko‘lami

Migratsiya shakllari ixtiyoriy va majburiy bo‘lishi mumkin.
Tashkil etilishiga ko‘ra esa:

• Tartibli migratsiya — ruxsat asosida, huquqiy me’yorlarga muvofiq amalga oshadi.
• Tartibsiz migratsiya — noqonuniy, nazoratsiz migratsiya shaklidir.

Vaqt jihatidan migratsiya turlari

• Doimiy (qaytmas) migratsiya
• Vaqtinchalik migratsiya
• Mavsumiy yoki navbatchilik asosidagi migratsiya
• Mayatniksimon (kunlik qatnov) migratsiya

Tarixiy migratsiya bosqichlari

Insoniyat tarixida migratsiya turli davrlarda o‘ziga xos shakllarda kechgan:

• Qadimgi migratsiyalar — qabilalarning yangi yerlarni egallashi;
• Buyuk geografik kashfiyotlar davri — yangi qit’alar va savdo yo‘llarining ochilishi;
• XIX–XX asrlar migratsiyasi — industrial inqilob davridagi ko‘chishlar;
• Ikkinchi jahon urushi davri — majburiy va siyosiy ko‘chishlar;
• Zamonaviy migratsiyalar — mehnat va iqtisodiy sabablarga asoslangan global harakatlar.

Zamonaviy migratsiya turlari (XMT tasnifi bo‘yicha)

• Qonuniy ko‘chuvchilar — ruxsatnoma asosida boshqa mamlakatda yashovchilar;
• Mehnat migrantlari (gastarbayterlar) — ish izlab vaqtincha ko‘chuvchilar;
• “Oqillar ko‘chishi” — malakali mutaxassislarning xorijga chiqishi;
• Yashirin migrantlar — noqonuniy yashovchi shaxslar;
• Qochoqlar — urush, tazyiq yoki ofatdan qochganlar.

Aholi migratsiyasining oqibatlari va muammolari

Aholi migratsiyasi ijobiy va salbiy oqibatlarga ega:

• Ijobiy: ishchi kuchining to‘g‘ri taqsimlanishi, xalqaro tajriba almashinuvi, iqtisodiy o‘sish;
• Salbiy: “miya oqimi”, demografik nomutanosiblik, ijtimoiy moslashuv qiyinchiliklari, madaniy ziddiyatlar.

Xulosa

Aholi migratsiyasi — bu ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning ajralmas qismi. U jamiyat taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi uchun migratsiyani tartibga soluvchi siyosat, mehnat shartlari va inson huquqlarini himoya qiluvchi mexanizmlar muhim ahamiyat kasb etadi.

=== Taqdimot 1 ===
Aholi migratsiyasi. Migratsion jarayonlarning yuzaga kelish omillari
=== Taqdimot 2 ===
Aholi migratsiyasining tahlili.Asosiy tushunchalar
Migratsiya – bu yashash joyining o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan hudud chegaralari orqali jismoniy shaxslarning harakatlanishi.
=== Taqdimot 3 ===
Migrant – bu migratsiya jarayonida ishtirok etuvchi shaxs. Har bir migrant jo‘nab ketish hududiga nisbatan jo‘nab ketuvchi (hisobot davrida ushbu hududdan uning chegarasidan tashqarida chiqib ketganlar) va kelgan hududiga nisbatan kelgan (hisobot paytida ushbu hududga uning chegarasidan tashqarida kirganlar).
=== Taqdimot 4 ===
Ichki migratsiya – bu shaxslarning davlat hududida harakatlanishi.
=== Taqdimot 5 ===
Xalqaro (tashqi) migratsiya – bu davlat chegarasini kesib o‘tish bilan bog‘liq bo‘lgan shaxslar harakati.
=== Taqdimot 6 ===
Immigratsiya – chet el fuqarolari yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning vaqtincha yoki doimiy yashash uchun davlat hududiga kirishi.
Immigrant – bu davlatga vaqtincha yoki doimiy yashash uchun kelgan chet el fuqarosi yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxs bo‘lgan jismoniy shaxs.
Emigratsiya – bu shaxslarning o‘z mamlakatidan boshqa davlatga doimiy yoki vaqtincha chiqib ketishi.
Emigrant – bu mamlakatini doimiy yoki vaqtincha boshqa davlatga tark etgan jismoniy shaxs.
=== Taqdimot 7 ===
Migratsion o‘sish – bu ma’lum vaqt oralig‘ida kelganlar va ketganlar soni o‘rtasidagi farq. Migratsion o‘sish, agar kelganlar soni ketganlar sonidan oshsa, ijobiy qiymat yoki ketishlar soni kelganlar sonidan oshsa, salbiy (migratsiya yo‘qolishi) bo‘lishi mumkin.
=== Taqdimot 8 ===
Ko‘chib kelish intensivligi
K(i)=Mi/Px1000
Ko‘chib ketish intensivligi
K(e)=Me/Px1000
Migratsiya aylanishi intensivligi
K(a)=Mi+Me/1000
Migratsiya samaradorligi koeffitsiyenti
K(s)=Mi-Me/Mi+Mex100
=== Taqdimot 9 ===
Migratsiyaning asosiy omillari va sabablari
=== Taqdimot 10 ===
Migratsiya masshtabi
Migratsiya masshtabi
Tashqi
Ichki
Qit’a ichida
Qit’alararo
Tumanlararo
Shahar va qishloqlar o’rtasida
Tumanlar ichida
=== Taqdimot 11 ===
Migratsiya vaqti
Migratsiya vaqti
Doimiy (qaytmas)
Vaqtinchalik
Mayatnikson
Mavsumiy
Vaxtalik (navbatchilik)
=== Taqdimot 12 ===
Migratsiya sabablari:
Iqtisodiy
Siyosiy
Tabiiy
Diniy
Oilaviy-maishiy
=== Taqdimot 13 ===
Migratsiya shakllari
1. Ixtiyoriy
2. Majburiy
=== Taqdimot 14 ===
Migratsiyaning tashkil qilinishiga ko‘ra usullari
Tartibli.
Tartibsiz.
=== Taqdimot 15 ===
Qadimgi migratsiyalar
=== Taqdimot 16 ===
Buyuk geografik kashfiyotlar davridagi migratsiyalar
Gold and spices…
=== Taqdimot 17 ===
Yangi yerlarning ochilishi
=== Taqdimot 18 ===
XIX asr oxiri, XX asr birinchi yarmidagi migratsiyalar
=== Taqdimot 19 ===
II jahon urushidan keyingi migratsiyalar
=== Taqdimot 20 ===
Zamonaviy migratsiyalar
=== Taqdimot 21 ===
Xalqaro migrantlarning dunyo bo‘yicha hududiy taqsimlanishi
=== Taqdimot 22 ===
Hozirgi zamon migrantlarining klassifikatsiyasi
Zamonaviy aholi migratsiyalari qoloq va rivojlanayotgan davlatlardan rivojlangan davlatlar tomonga yo‘nalgan. Rivojlangan davlatlar XX asrning ikkinchi yarmida qoloq davlatlardan mehnat migrantlarini o‘zlariga jalb eta boshladilar.
Zamonaviy migratsiya ijtimoiy hodisa sifatida asosan bitta maqsadga, ya’ni yaxshiroq hayot darajasiga erishishga tayanadi. Har holda boshqa omillarni ham yoddan chiqarmaslik lozim. Binobarin Xalqaro Mehnat tashkiloti tomonidan zamonaviy migratsiya turlari quyidagicha klassifikatsiya qilinadi. Ular asosan besh tipga ega:
=== Taqdimot 23 ===
“Qonuniy ko‘chuvchilar”
=== Taqdimot 24 ===
“Mehnat migrantlari” (Gastarbayterlar)
=== Taqdimot 25 ===
“Oqillar ko‘chishi”
=== Taqdimot 26 ===
Yashirin ko‘chuvchilar
=== Taqdimot 27 ===
“Qochoqlar”
=== Taqdimot 28 ===
Aholi migratsiyasining oqibatlari va muammolari
=== Taqdimot 29 ===
E’tiboringiz uchun rahmat!

📘 “Aholi migratsiyasi. Migratsion jarayonlarning yuzaga kelish omillari” mavzusidagi to‘liq taqdimotni Slaydchi.uz saytida tomosha qiling.

Slaydchi.uz — geografiya, tarix, pedagogika va iqtisodiy bilimlar bo‘yicha tayyor o‘quv taqdimotlar platformasi.

Boshqa mavzular uchun: slaydchi.uz