Tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi yuzasidan olib boriladigan ishlar

=== Taqdimot: Tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi yuzasidan olib boriladigan ishlar.pptx ===

=== Slayd 1 ===
Tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi yuzasidan olib boriladigan ishlar mazmuni

=== Slayd 2 ===
Reja:
1. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash.
2. Bolalarni talaffuzga o‘rgatish.
3. Talaffuzga o‘rgatishning asosiy bosqichlari.
4. Tovush hosil qilishda ishtirok etadigan turli organlarning ahamiyati.
5. Nutqiy muloqot madaniyatini shakllantirish.

=== Slayd 3 ===
Nutqiy madaniyat nima?
Fonemalar va intonatsiya
Nutqiy madaniyat — bu fikrlarni aniq, maqsadga muvofiq, tilning barcha vositalaridan foydalangan holda ifodalash qobiliyatidir.
Bola ona tilining oʻziga xos fonemalarini, tovushlar birikmasini orfoepik qoidalar asosida oʻzlashtirishi kerak.
Toʻgʻri soʻzlash sanʼati
Talaffuzni modellashtirish
Boshqa talaffuzlarni, turli intonatsiyalarni va ularni yaratuvchi jarayonlarni modellashtirishni oʻrganish muhimdir.

=== Slayd 4 ===
Tovush talaffuzi: qiyin ammo muhim vazifa
Ona tilida nutqni oʻrgatish tajribasi shuni koʻrsatadiki, alohida tovushlar artikulyatsiyasini oʻzlashtirish bola uchun eng murakkab vazifadir.
Koʻpincha tarbiyachi va logopedning saʼy-harakatlari bolalarda toʻgʻri nutqni shakllantirishda birlashadi, ammo nutq tovush madaniyatini tarbiyalash faqat tovushlarni toʻgʻri talaffuz qilishdan iborat emas.
Bu jarayon ancha keng qamrovli boʻlib, nutqning umumiy ifodaliligini va ravonligini taʼminlaydi.

=== Slayd 5 ===
Tarbiyachining roli va logopedik yondashuv
Tarbiyachi bolalarga nutqiy nafas olishni toʻgʻri yoʻlga qoʻyishni oʻrgatadi, bu aniq talaffuz uchun asosdir.
Toʻgʻri nutqiy nafas olish
Ona tilidagi barcha tovushlarni aniq talaffuz etish va soʻzlarni ravon aytish koʻnikmalarini shakllantiradi.
Tovushlarni aniq aytish
Bolani shoshilmasdan, har bir soʻzni oʻylab va aniq qilib aytishga odatlantiradi.
Shoshilmasdan soʻzlash
Nutqdagi tovush madaniyatini shakllantirishda tarbiyachi ayrim logopedik usullardan foydalanib, nutq kamchiliklarining oldini olishga qaratilgan ishlar olib borishi mumkin.
Logopedik usullar

=== Slayd 6 ===
1
Artikulyatsiyani egallash jarayoni
Agar ishlar muvaffaqiyatli olib borilsa, bola besh yoshdan boshlab sof va ravon soʻzlay boshlaydi.
Uzoq va murakkab jarayon
Tovush artikulyatsiyasini egallash uzoq vaqt talab etadi, koʻpincha besh, baʼzan esa yetti yilgacha choʻzilishi mumkin.
Erta yordamning muhimligi
Maktabga tayyorgarlik
Bogʻcha dasturi bola yetti yoshga yetganda, yaʼni maktabga borish arafasida, barcha tovushlar artikulyatsiyasini toʻliq oʻzlashtirishni taʼminlashni maqsad qiladi.
3
2

=== Slayd 7 ===
Muhitning talaffuzga taʼsiri
Bolalarga toʻgʻri talaffuzni oʻrgatish vazifasi, agar ular orfoepik talaffuzda soʻzlashuvchi shaxslar ichida oʻsayotgan boʻlsa, juda oson hal etiladi.
Ayni paytda, agar bola kattalardan shevaga xos yoki halqumona talaffuzdagi soʻzlarni eshitsa, bu jarayon juda qiyin kechadi, hatto hech narsani oʻzlashtira olmasligi mumkin.
Tilshunoslikda intonatsiyalar va turli jarayonlarning artikulyatsiya organlari ishtirokidagi masalasi kam oʻrganilgan boʻlsa-da, tajribalar shuni koʻrsatadiki, bolalar barcha jarayonlarni, ayniqsa, ovoz ohangini osongina oʻzlashtiradilar.

=== Slayd 8 ===
1
Intonatsiya: nutqning musiqasi
Savol berish uchun ishlatiladigan ohang.
Bayon intonatsiyasi
Oddiy, xabar beruvchi ohang.
Soʻroq intonatsiyasi
Mantiqiy urgʻular
Gapdagi muhim soʻzlarni ajratish.
Tugallanmagan intonatsiyalar
Gapning maʼno qismlarini ajratish uchun qoʻllaniladi.
3
2
4

=== Slayd 9 ===
Intonatsiyaning turlari va fonetik vositalar
Roʻyxat yoki sanashda ishlatiladi.
Sanash intonatsiyasi
Ovozni koʻtarib murojaat qilish.
Chaqiriq intonatsiyasi
Tushuntirish yoki izohdan oldin.
Ikkita nuqta intonatsiyasi
Ikki narsani solishtirishda.
Qarama-qarshi qoʻyish
Diqqatni jalb qilish uchun.
Ogohlantirish intonatsiyasi
Gapdagi alohida qismlarni taʼkidlash.
Alohida ajratilish

=== Slayd 10 ===
Nutq uslublari: toʻliq va soʻzlashuv
Toʻliq (kitobiy) nutq uslubi
Notoliq (soʻzlashuv) nutq uslubi

=== Slayd 11 ===
Toʻliq (kitobiy) nutq uslubi
Bu uslub jamoat oldida nutq soʻzlash, maʼruzalar oʻqish, yigʻilishlarda chiqish, radio va televideniyada diktorlik qilish uchun majburiydir.
Aniq talaffuz va oʻrtacha surʼat.
Ovoz kuchi xona hajmiga mos.
Tinglovchilarga hurmat va eʼtibor ifodasi.

=== Slayd 12 ===
Notoliq (soʻzlashuv) nutq uslubi
Bu uslub maishiy muloqotda qoʻllaniladi. Tovushlarni pastroq, sustroq yoki tezroq aytish, hatto shivirlash ham mumkin.
His-hayajonli ishlov berish.
Soʻzlashuv nutqining jaranglashida his-tuygʻular aks etadi.
Vaziyatga qarab moslashuvchanlik.

Madaniyatli inson har doim vaziyatga qarab ikkala nutq uslubini ham maxsus tayyorgarliksiz qoʻllay olishi kerak.

=== Slayd 13 ===
Tovush madaniyatini tarbiyalash vazifalari
Tinglash eʼtibori, fonetika, nutq surʼati va ritmini qabul qilish qobiliyatini rivojlantirish.
Tinglash qobiliyatini rivojlantirish
Nutqiy nafas olish ustida ishlash, erkin soʻzlash uchun qisqa nafas olish va davomiy nafas chiqarishni oʻrgatish.
Artikulyatsiya apparatini rivojlantirish
Ovoz kuchidan yetarli darajada foydalana olish qobiliyatini shakllantirish.
Ovoz kuchini boshqarish

=== Slayd 14 ===
Tovush madaniyatini tarbiyalash vazifalari
Normal nutq surʼati, ifodalilikni, turli intonatsion vositalarni, nutq musiqasini oʻzlashtirish.
Nutq surʼati va ifodalilik
Mantiqiy sukutlarni, urgʻularni, nutq surʼati, ritmi va tembrini toʻgʻri qoʻllash.
Mantiqiy urgʻular va ritm

=== Slayd 15 ===
To‘liq uslubli nutq
Nutq uslublari: to‘liq va noto‘liq nutq
Aniq talaffuz, o‘rtacha sur’at va xona hajmi hamda ovoz tembriga mos ovoz kuchi bilan ajralib turadi. Bu nutqda shaxsning o‘ziga bo‘lgan hurmati va tinglovchilarga nisbatan ehtiromi yaqqol ifodalanadi. Rasmiy, ta’limiy va jamoat nutqida qo‘llaniladi, tushunarli va ta’sirchan bo‘lishni ta’minlaydi.
Noto‘liq (so‘zlashuv) nutqi
Maishiy muloqotda qo‘llaniladi. So‘zlardagi tovushlar past, sust, tez yoki sekin aytilishi, ba’zan shivir-shivirlar ham bo‘lishi mumkin. Hissiy-hayajonli ishlov berish bu nutqning ohangida turli ko‘rinishlarda aks etadi, barcha his-tuyg‘ular to‘liq aks etadi.

=== Slayd 16 ===
Aniq talaffuz
To‘g‘ri nafas olish
Nutq ifodaliligi
Nutqning tovush madaniyati: asosiy komponentlar
Ona tilidagi tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish va so‘zlar hamda iboralarni aniq aytish.
Nutqiy nafas olishni to‘g‘ri boshqarish va ovoz kuchidan samarali foydalanish.
Nutqning normal sur’ati, ritmi va tembrini, shuningdek, turli intonatsion vositalarni rivojlantirish.
Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash bir vaqtning o‘zida lug‘at, bog‘lovchi va grammatik jihatdan to‘g‘ri nutqni rivojlantirishni o‘z ichiga oladi.

=== Slayd 17 ===
Tarbiyachining roli: bolalarda nutq rivojlanishi
Tinglash e’tiborini, fonetikani, nutq sur’ati va ritmini qabul qila olish qobiliyatini rivojlantirish.
Tinglash qobiliyatini tarbiyalash
Nutqiy nafas olish ustida ishlash, qisqa nafas olish va davomiy nafas chiqarishni o‘rgatish.
Artikulyatsiya apparatini rivojlantirish
Muloqot sharoitiga qarab ovoz balandligini boshqarish qobiliyatini shakllantirish.
Ovoz balandligini boshqarish

=== Slayd 18 ===
Talaffuz va nutq sur’ati
Tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish
Ona tilining barcha tovushlarini, har bir so‘z va iboralarni aniq va tushunarli talaffuz qilishga odatlanish. So‘zlarni o‘zbek adabiy tilining fonetik qoidalari va me’yorlariga mos holda talaffuz qilishni rivojlantirish.
Normal nutq sur’atini shakllantirish
So‘z va iboralarni nutqni tezlashtirmay yoki sekinlashtirmay, tabiiy sur’atda talaffuz qilishni o‘rgatish. Bu tinglovchiga ma’lumotni aniq tushunish imkoniyatini yaratadi.

=== Slayd 19 ===
Nutqning ifodaliligi: fikr va hissiyotlarni yetkazish
Fikrlar orasida to‘g‘ri pauzalar qilish orqali nutqning aniqligini oshirish.
Mantiqiy pauza
Nutqning muhim qismlarini urg‘u bilan ajratib ko‘rsatish.
Urg‘u
Turli ohanglar, sur’at va tembir orqali hissiyot va kayfiyatni ifodalash. Tarbiyachi nutqdagi kamchiliklarni o‘z vaqtida aniqlab, mutaxassisga yo‘naltirishdan oldin ularni tushunishi kerak.
Ohang, sur’at va tembir

=== Slayd 20 ===
Tinglash qobiliyatini rivojlantirish
Tovush balandligini his qilish
Bolalar tovush balandligining o‘zgarishini, nutqning his-hayajonli xususiyatini his qilishadi. Masalan, jahl qilinsa yig‘laydilar, hushmuomalaga javoban jilmaydilar.
Tembirga ko‘ra ovozni tanish
Ular tembirga qarab, onasi va boshqa yaqinlarining ovozlarini tanib olishadi. Shuningdek, so‘zning ritmik sur’atini, bo‘g‘in tarkibini va urg‘u joylashuvini to‘g‘ri qabul qilishadi.
Nutqni tinglash qobiliyatini rivojlantirish, nutq shakllanishining dastlabki davrida muhim ahamiyat kasb etadi. Tinglash e’tiborini rivojlantirish bu jarayonda asosiy o‘rin tutadi.

=== Slayd 21 ===
Nutqning ifodaliligi: fikr va hissiyotlarni yetkazish
Nutq + E’tibori
Tinglash E’tibori
E’tibor + Fonetika
Fonetik Tinglash
Nutq + Fonetika
Nutq rivojlanishi
Nutq rivojlanishida fonetik tinglash qobiliyatini, ya’ni bir tovushni boshqasidan aniq ajrata olishni shakllantirish muhim o‘rin tutadi. Bu ayrim so‘zlarni tanish va tushunish qobiliyatini rivojlantiradi.

=== Slayd 22 ===
Nutq madaniyati: nima uchun muhim?
Nutqni to‘g‘ri boshqarish, uning ohista sur’atda, ohang jihatdan ifodali bo‘lishini ta’minlaydi.
Balandlikni boshqarish
Nutqni tinglash qobiliyatini rivojlantirish artikulyatsiya apparatini rivojlantirish bilan uzviy bog‘liq.
Tinglash qobiliyati
Bolalarning nutq jarangdorligini qabul qilish, yangi tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish va so‘zlarni aniq aytishni o‘rgatish.
To‘g‘ri talaffuz

=== Slayd 23 ===
Artikulyatsiya apparati va nutq
Artikulyatsiya apparatining rivojlanishi natijasida nutqiy tovushlar og‘iz bo‘shlig‘ida shakllanadi. Uning shakli va hajmi, harakatchan a’zolar – lablar, til, pastki jag‘, og‘izning yumshoq yuqori qismi, qizilo‘ngach holatiga bog‘liq bo‘ladi.
Muayyan tovushni talaffuz qilish uchun zarur bo‘lgan nutq organlarining to‘g‘ri holati va harakati artikulyatsiya deb ataladi.
Artikulyatsiya apparati nutq tovushlarining to‘g‘ri shakllanishi uchun asosdir.

=== Slayd 24 ===
Muammolar va ularning sabablari
Qisqa tilosti tuguni, noto‘g‘ri tishlash, og‘iz yuqori qismining haddan tashqari balandligi yoki pastligi kabi buzilishlar.
Jismoniy nuqsonlar
Artikulyatsiya apparati harakatida nuqsonlar, masalan, tilning kam harakatlanishi, sust va noaniq nutqqa olib kelishi mumkin.
Harakatchanlikning yetishmasligi
Noto‘g‘ri talaffuz qilish odatlari, ba’zan bolaning o‘zi tomonidan bartaraf etilishi mumkin, lekin ko‘pincha pedagogning yordami talab etiladi.
Tovush talaffuzidagi kamchiliklar

=== Slayd 25 ===
Artikulyatsiya rivojlantirishda qadamlar
Til harakatchanligi
Tilning harakatchanligini rivojlantirish mashqlarini o‘tkazish.
Jag‘ni boshqarish
Pastki jag‘ni tovushlarni talaffuz qilish uchun muhim bo‘lgan holatda tutib turishni o‘rgatish.
Lablar harakatchanligi
Lablarning yetarli darajadagi harakatchanligini ta’minlash.
Nutqiy nafas olish
Nutqiy nafas olishni rivojlantirishga doir ishlarni amalga oshirish.

=== Slayd 26 ===
Nutqiy nafas olishning asoslari
O‘pkadagi kikirtak, bo‘g‘iz, og‘iz bo‘shlig‘i yoki burun orqali chiqayotgan havo oqimi tovush hosil qiluvchi manba hisoblanadi.
Nutqiy nafas olish o‘z-o‘zidan rivoj beradigan nafas olishdan farqli o‘laroq, ixtiyoriy nafas olishdir. Unda nafas olish tez, nafas chiqarish esa sekinroq ro‘y beradi va og‘iz orqali amalga oshiriladi.
Nafas olish
Pauza
Nafas chiqarish

=== Slayd 27 ===
Nutqiy kamchiliklar
Zaif nafas oladigan bolalar ko‘pincha past ovozda so‘zlashadi.
Past ovoz
Nafasdan noto‘g‘ri foydalanish nutqning izchilligini buzadi.
Nutqning buzilishi
Bolalar ba’zida so‘zlarni oxirigacha ayta olmaydilar yoki shivirlab tugallaydilar.
So‘zlar tugallanmasligi

=== Slayd 28 ===
Nutq nafas olisdagi nomutanosibliklar
Umumiy zaiflik: Bolaning jismoniy zaifligi nutqiy nafas olishga ta’sir qilishi mumkin.
Adenoid o‘simtalar: Nafas olish yo‘llaridagi to‘siqlar nafas olishni qiyinlashtiradi.
Yurak-tomir kasalliklari: Bu kasalliklar nafas olish tizimiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Nafasdan oqilona foydalana olmaslik: Nafas olayotib gapirish yoki o‘pkani yetarli havo bilan to‘ldirmaslik.
Kattalarning e’tiborsizligi: To‘g‘ri tarbiya ko‘rilmagan hollarda muammolar yuzaga kelishi mumkin.
Nutqiy nafas olishdagi nomutanosibliklar bir qator omillar natijasida yuzaga kelishi mumkin:

=== Slayd 29 ===
1
Pedagogik yondashuvlar
Nafas olish mashqlari
Maxsus o‘yinli mashqlardan foydalangan holda erkin, bir tekis va uzaytirilgan nafas chiqarishni o‘rgatish.
Ovoz ustida ishlash
Ovoz apparati vositasida balandligi, kuchi va tembri turlicha bo‘lgan tovushlar chiqarishni mashq qildirish.
3
2
Nutqqa taqallud
Pedagog nutqiga taqlid qilingan holda to‘g‘ri va oqilona foydalanishni tarbiyalash.

=== Slayd 30 ===
Nutq sifatining asosiy komponentlari
Ohangning ko‘tarilishi va pasayishi, yuqori ovozdan past ovozga o‘tish. Bu nutqning emotsional boyligini belgilaydi.
Ovoz balandligi
Tovushlarni muayyan balandlikda talaffuz etish va ularni bir ovozda ushlab tura olish qobiliyati.
Ovoz kuchi
Ovozga sifat jihatidan ishlov berish, uni jarangdor, ma’noli, tiniq, bo‘g‘iq va boshqa turdagi tovushlardan ajrata olish.
Ovoz tembri

=== Slayd 31 ===
Ovoz buzilishining asosiy sabablari
Ovoz tovush paychalarining tebranishi natijasida vujudga keladi. Uning sifati nafas olish, ovoz va artikulyatsiya apparatlarining birgalikdagi faoliyatiga bog‘liq. Yuqori nafas yo‘llarining turlicha tebranishlari, surunkali shamollash va adenoid o‘simtalar ovozdagi buzilishlarga sabab bo‘lishi mumkin.
Ko‘pincha maktabgacha yoshdagi bolalarda ovoz buzilishi undan noto‘g‘ri foydalanish oqibatida kuzatiladi.
E’tibor bering:

=== Slayd 32 ===
Nutq buzilishiga olib keluvchi omillar
Bolaning ovoz diapazoniga mos kelmaydigan ohangda so‘zlash (masalan, chaqaloq nutqiga taqlid qilish yoki kattalar nomidan past ovozda gapirish).
Noto‘g‘ri ohang
Atrofdagilarning baland ovozda so‘zlashishi, xonada doimiy shovqin, radio/televizorning baland ovozda qo‘yilishi.
Noto‘g‘ri tarbiya va muhit

=== Slayd 33 ===
Nutq buzilishiga olib keluvchi omillar
Burun, tomoq yoki yuqori nafas yo‘llariga oid kasalliklar, kasallikdan keyin ovozni asrash rejimiga rioya qilmaslik.
Kasalliklar oqibati
Juda uyatchan bolalarning past ovozda, kirishimli bolalarning esa baland ohanglarda gapirishi.
Shaxsiyat xususiyatlari

=== Slayd 34 ===
Tinglash qobiliyatini rivojlantirish
Ovoz sifatini rivojlantirish
O‘yinlarda va o‘yinli mashqlarda ovozning asosiy sifati, kuchi va balandligini rivojlantirish.
Ovozni nazorat qilish
Past yoki baland gapirishni nazorat qilishni o‘rgatish.
Ovozdan to‘g‘ri foydalanish
Bolalarni zo‘riqmasdan so‘zlashga o‘rgatish, ularni ovozdan turli vaziyatlarga mos holda foydalanishga odatlantirish.
Tovush talaffuzini shakllantirish
Ona tilining barcha tovushlarini to‘g‘ri talaffuz qilishni shakllantirish maktabgacha yoshda eng qulay davr.

=== Slayd 35 ===
To‘g‘ri talaffuzni shakllantirish shartlari
Tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish uchun bolalarda quyidagi ko‘nikmalar shakllangan bo‘lishi lozim:
Artikulyatsiya apparati organlarining harakatchanligi.
Tez o‘zgaruvchanligi.
Nutqiy nafas olishning yetarli darajada rivojlanganligi.
O‘z ovozlarini boshqara olish.
Shuningdek, yaxshi rivojlangan nutqni tinglay olish qobiliyatiga ega bo‘lish ham juda muhimdir, chunki u o‘z-o‘zini nazorat qilish imkonini beradi.

=== Slayd 36 ===
Tovush talaffuzidagi kamchiliklar sabablari
Nutqiy apparat nuqsonlari
Og‘izning yuqori qattiq va yumshoq qismlaridagi nuqsonlar, tish-jag‘ tizimidagi xatoliklar.
Fonematik tinglay olish qobiliyatining pastligi
Bir tovushni boshqasidan farqlay olmaslik yoki yetarlicha rivojlanmaganlik.
Tilosti tugunchasining qisqaligi
Artikulyatsiya organlarining yetarli darajada harakatchan emasligi.
Jismoniy zaiflik
Nutqni tinglay olishdagi sustlik, o‘z nutqiga beparvolik.

=== Slayd 37 ===
Kamchiliklarning namoyon bo‘lishi va oqibatlari
Namoyon bo‘lish shakllari:
Tovushlarni “tishlab ketish”.
Bir tovushni boshqasi bilan almashtirish.
Tovushni buzib talaffuz qilish.

=== Slayd 38 ===
Muhim oqibatlar
Ayniqsa, tovushlarni almashtirib yoki buzib talaffuz qilish holatlari aniqlanganda, bolalar bilan ishni o‘z vaqtida boshlash juda muhimdir.
Chunki tovushlar o‘rnini almashtirish keyinchalik yozma nutqda ham paydo bo‘lishi mumkin, natijada bir harfni boshqasi bilan almashtirib yozish holatlari kuzatiladi.
Buzib talaffuz etilayotgan hamda o‘z vaqtida tuzatilmagan tovushlar keyinchalik logoped va bolalarning birgalikdagi ko‘p vaqtini va mehnatini talab qiladi.

=== Slayd 39 ===
1
Pedagogik yondashuvlar
To‘g‘ri talaffuzni o‘rgatish
Bolalarga har qanday pozitsiyada – so‘z boshida, o‘rtasida va oxirida, so‘z tarkibi turlicha bo‘lganda, undosh birikmalar yoki bo‘g‘inlar soni istalgancha bo‘lganda barcha tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishni o‘rgatish.
2
Nuqsonlarni aniqash va yo‘naltirish
Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalarni o‘z vaqtida aniqlash va zarur hollarda ularni maxsus bolalar muassasalariga (masalan, logopedik markazlarga) yuborish.

=== Slayd 40 ===
Pedagogik yondashuvlar
Murakkab nutq buzilishlari
Tovush talaffuzidagi kamchiliklar ko‘pincha alaliya va dizartiya kabi kasalliklar oqibatida kelib chiqishi mumkin, bu esa maxsus davolash va ta’limni talab qiladi.
3

=== Slayd 41 ===
Diksiya muhimligi va uni rivojlantirish
Diksiya – har bir tovushni, shuningdek, so‘zlar va iboralarni alohida va aniq, tushunarli qilib talaffuz etishdir.
Bolaning so‘zlari va iboralarini aniq va tushunarli talaffuz etishga ikki yoshdan olti yoshgacha bo‘lgan davrda e’tibor qaratish kerak.
Bolalarda so‘zlardagi barcha tovushlarni aniq aytishga, iboralardagi so‘zlarni tushunarli qilib talaffuz qilishga, ohista sur’atda taqlid qilish orqali nutqni tarbiyalash zarur.
Har doim ham faqat taqlid qilish orqaligina yaxshi diksiya hosil bo‘lavermaydi, tizimli ish talab etiladi.

=== Slayd 42 ===
Diksiya: ravon nutqning kaliti
Nutqni tinglash qobiliyatining yetishmasligi, artikulyatsiya organlarining yetarlicha harakatchan emasligi va ovozni boshqara olmaslik bolalar diksiyasida muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Koʻpincha noaniq diksiya diqqatni jamlay olmaydigan va tez jahli chiqadigan bolalarda kuzatiladi.
Bunday bolalar nutqi koʻpincha noaniq va aralash boʻladi, soʻzlar va iboralarni oxirigacha aytmaydilar.

=== Slayd 43 ===
Tarbiyachining diksiya rivojlantirishdagi o’rni
Tinglash qobiliyatini rivojlantirish
Bolalarni atrofdagilar nutqini diqqat bilan tinglashga oʻrgatish.
Artikulyatsiya mashqlari
Nutq apparati organlarining harakatchanligini oshirish.
Ovoz boshqaruvi
Bolalarga ovoz balandligi va ohangini boshqarishni oʻrgatish.
Tarbiyachi maktabgacha yoshdagi bolalarga grammatik jihatdan toʻgʻri nutqni, yaxshi diksiyani oʻrgatishi, ularni atrofdagilar nutqini diqqat bilan tinglash va oʻz talaffuzining aniqligini kuzatib borishga odatlantirishi zarur.

=== Slayd 44 ===
Orfoepiya: tovushlar olami
Kishilar bir-birlarini tushunishlari uchun ogʻzaki nutqning tovush qismi bir xil boʻlishi darkor. Tarbiyachilar nafaqat oʻzlari orfoepiya qoidalariga rioya qilishlari, balki bolalarni ham shunga odatlantirishlari kerak.
Biz koʻpincha bolalarning oʻz nutqlarida mahalliy shevalarni, jaydari soʻzlarni qoʻllayotganliklarini, urgʻuni notoʻgʻri qoʻyayotganliklarini yoki soʻzlarni harfiga qarab aytayotganliklariga duch kelamiz.

=== Slayd 45 ===
1
Tarbiyachining orfoepik nazorati
Oʻz talaffuz madaniyatini oshirish
Ona tilining orfoepik meʼyorlarini oʻzlashtirib olish.
Doimiy nazorat
Bolalar nutqining adabiy meʼyorlarga mosligini kuzatish.
3
2
Qoʻllanmalar va lugʻatlardan foydalanish
Mashgʻulotlarga tayyorgarlik koʻrishda ulardan muntazam foydalanish.

=== Slayd 46 ===
Nutq sur’ati: tezlikning ahamiayti
Bu nutqning tushunarliligi va aniqligiga salbiy taʼsir koʻrsatadi. Tovush artikulyatsiyasi yomonlashadi, baʼzan alohida tovushlar, boʻgʻinlar va hatto soʻzlar tushib qoladi. Ayniqsa, bu nuqsonlar uzun soʻzlar yoki iboralarni talaffuz qilishda koʻp uchraydi.
Nutq surʼati deganda nutqning vaqt boʻylab davom etishi va tezligi tushuniladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar koʻpincha tez surʼatda soʻzlashadi.

=== Slayd 47 ===
Intonatsiya: ifodalilikning murakkab majmuasi
Musiqiylik
Ovozning kuchayishi va pasayishi orqali nutqqa turli boʻyoqlar berish.
Surʼat
Nutqiy qismlar oʻrtasidagi pauzalarni hisobga olgan holda nutqning jadallashuvi va sekinlashuvi.
Ritm
Urgʻuli va urgʻusiz boʻgʻinlarning almashinishi, ularning uzun-qisqaligi va ovoz balandligi.

=== Slayd 48 ===
Intonatsiya Ifodaliligi
Intonatsiya tufayli fikr tugallanganda maʼlum tusga ega boʻladi. Aytilgan fikr asosiy maʼnoni oʻzgartirmagan holda qoʻshimcha maʼnoga ega boʻlishi mumkin, shuningdek, uning mazmuni ham oʻzgarishi mumkin.
Aytilgan fikr mazmunidan kelib chiqqan holda pauzalar, ovozni balandlatish, soʻzlarni talaffuz qilishdagi zoʻriqish va uzoqligi bilan ajratish ham nutqning sifatiga taʼsir etadi.

=== Slayd 49 ===
Nutq tembrini tushunish
Nutq tembrini tovush tembridan va ovoz tembridan aralashtirib yubormaslik kerak. Tovushning ekspressiv-emotsional boʻyoqlari qaygʻuli, quvnoq va hazil tembrlar bilan bogʻliq boʻladi.

Ekspressiv emotsional bo’yoqlar:
Nutq tembr
Tovush tembr
Ovoz tembr

=== Slayd 50 ===
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring!

Slaydchi.uz — tarix, metodika va fan taqdimotlari uchun vizual platforma.

Boshqa darslar uchun: slaydchi.uz